Nederland wil overstappen op groene energie. Een prachtig streven. Maar wat als het een dag niet waait en de zon het ook laat afweten? Een interview over knelpunten en oplossingen bij de energietransitie.

Wanneer windmolens draaien als een tierelier en de zon uitbundiger schijnt dan ooit, zouden we  de opgewekte energie eigenlijk meteen moeten gebruiken of opslaan om deze niet te verliezen. ‘Dat kan grootschalig, bijvoorbeeld door elektriciteit in grote centrales om te zetten naar gas en vice versa. Of kleinschalig, bijvoorbeeld door elektrische auto’s in de wijk op te laden’, vertelt Annelies Huygen van TNO.

Energiesystemen koppelen

Ook systeemintegratie kan soelaas bieden. Elektriciteit, gas en warmte vormen in de meeste wijken gescheiden systemen. Door ze aan elkaar te koppelen, kan een schaarste van één van de energiebronnen met de andere systemen worden opgevangen. ‘Je zou bijvoorbeeld biogas kunnen gebruiken als er weinig elektriciteit is’, legt Huygen uit. ‘Op andere uren kan elektriciteit worden omgezet in warmte.’

Je zou bijvoorbeeld biogas kunnen gebruiken als er weinig elektriciteit is

Energieprijs afhankelijk maken van het aanbod

De ideale opslagmethode laat vooralsnog op zich wachten en ook de toepassing van systeemintegratie is nog best lastig. Een veelbelovende manier om het wisselende aanbod van groene energie behapbaar te maken, is vraagsturing: door de energieprijs afhankelijk te maken van het aanbod, worden consumenten en industrie gestimuleerd hun energieverbruik aan te passen.
‘Allerlei processen die energie verbruiken, kunnen gerust twee uur eerder of later beginnen’, legt Huygen uit. “Denk aan processen in de tuinbouw, fabrieken en koelhuizen, maar ook het opladen van elektrische auto’s en het aanslaan van een warmtepomp. Met behulp van ict kunnen de pieken in de energievraag worden afgeplat en de dalen worden opgevuld.’

Windmolen in elke wijk

Een van de grote vraagtekens bij de energietransitie is of de benodigde energie beter centraal of decentraal kan worden opgewekt. Is het handig om in elke wijk een windmolen te plaatsen en de daken vol te leggen met zonnepanelen? Of zijn er in de toekomst vooral grootschalige windmolenparken? Het antwoord hierop weten we nog niet, zegt Huygen.
‘De komende jaren hebben we zowel kleinschalige als grootschalige systemen nodig. Conventionele en duurzame energiebronnen vullen elkaar voorlopig aan. Deze hybride systemen moeten efficiënt  worden ingericht, zodat we snel verder verduurzamen.’

Conventionele en duurzame energiebronnen vullen elkaar voorlopig aan

Kleinschalige initiatieven

Dat klinkt als een dooddoener, maar Huygen is de laatste om dan maar lijdzaam af te wachten wat het gaat worden. Integendeel, volgens haar zijn er veel meer experimenten nodig op het gebied van kleinschalige energieopwekking. Alleen dan is het mogelijk om een weloverwogen keuze te maken. ‘Momenteel krijgen kleinschalige initiatieven weinig kansen. Vaak liggen er interessante innovaties op de plank, maar belemmeren allerlei regels de toepassing ervan op lokaal niveau.’

Verouderde regels

De wet- en regelgeving op het gebied van energievoorziening is nog gebaseerd op het oude systeem, waarbij grote energiecentrales stroom opwekken uit fossiele brandstoffen. Zo hebben consumenten nog maar weinig mogelijkheden om met elkaar elektriciteit uit te wisselen. Ze profiteren nauwelijks van prijsverschillen tussen perioden van overvloed en van schaarste. Bij het lokaal opbouwen van geïntegreerde voorzieningen zitten nog veel regels in de weg.

Energiebelasting

Ook de energiebelasting is een belangrijke negatieve financiële prikkel als het gaat om lokale energie-opwekking, vertelt Huygen. ‘Wie zonnepanelen op zijn dak heeft liggen, betaalt geen energiebelasting over wat hij zelf produceert. Maar als je met de hele wijk zonne-energie opwekt, moet je plots wel die belasting betalen. Businesscases van schone, lokale initiatieven zijn vaak onhaalbaar vanwege die belasting op schone energie.’

Vervuiler laten betalen

De oplossing is volgens Huygens vrij eenvoudig: belasting heffen op de uitstoot van koolstofdioxide, in plaats van op energie. Dan betalen de grootste vervuilers het meest. ‘Hoe meer energie je gebruikt, des te minder belasting je momenteel betaalt. Dat is heel raar.’

Hoe meer energie je gebruikt, des te minder belasting je momenteel betaalt. Dat is heel raar

Grotere prijsverschillen

Oude regelgeving aanpassen helpt dus, maar is niet voldoende om Nederland klaar te stomen voor de energietransitie. Om bijvoorbeeld vraagsturing kans van slagen te geven, zijn grotere prijsverschillen, gebaseerd op vraag en aanbod, essentieel. Die ontbreken nog, omdat Nederland een overcapaciteit heeft aan conventionele energie uit kolen- en gascentrales.
‘Zolang de energieprijzen niet omhoog gaan bij schaarste, is er geen urgentie’, zegt Huygen. ‘Er zijn wel steeds meer mensen die inzien dat de energietransitie nodig is, maar zolang er geen business case is, blijft die lastig. En tegen de tijd dat die overcapaciteit er niet meer is, kan het te laat zijn.’