Rechtvaardigheid in de energietransitie

Op verzoek van het ministerie van KGG heeft TNO een reflectie geschreven over hoe de maatregelen uit het Klimaatfonds en het pakket ‘Normeren & Beprijzen’ relateren aan principes op het gebied van verdelende rechtvaardigheid. In het Klimaatplan 2025-2035 staat namelijk dat het kabinet klimaatbeleid wil voeren dat doelmatig, doeltreffend én rechtvaardig is.

Onderzoekers hebben gekeken in hoeverre verschillende maatregelen passen bij de verdelingsprincipes ‘bijdrage en ondersteuning naar draagkracht’ en ‘de vervuiler betaalt’. Hieruit blijkt o.a. dat vragen over draagkracht en solidariteit vaak onvoldoende worden onderbouwd, wat leidt tot een vertekend beeld en een invuloefening achteraf in plaats van een bewuste afweging tijdens het beleidsproces.

Het volledige rapport volgt.

Op verzoek van het ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG) heeft TNO een verkennende studie gedaan naar het toepassen van rechtvaardigheid in de beleidspraktijk. Hierbij is gekeken naar hoe rechtvaardigheid kan worden ingebed in de huidige werkpraktijk van beleidsmedewerkers die werken aan de klimaat- en energietransitie.

Op basis van kwalitatieve interviews met beleidsmedewerkers van verschillende ministeries die aan het Klimaatplan hebben gewerkt en een werksessie over het thema ketenemissies is een beeld geschetst van de huidige werkpraktijk. Wat motiveert of belemmert medewerkers om rechtvaardigheid expliciet en transparant mee te nemen bij het vormen van klimaatbeleid?

Het volledige rapport volgt.

De provincie Noord-Holland heeft TNO opdracht gegeven onderzoek te doen naar de implementatie van rechtvaardigheid in het kader van de Noord-Hollandse Klimaataanpak (NHK). Het doel van de NHK is het tegengaan van klimaatverandering: De provincie onderschrijft de landelijke ambitie om in 2030 55% minder CO₂ uit te stoten ten opzichte van 1990 en om in 2050 klimaatneutraal te zijn.

Om deze ambities te realiseren, hanteert de provincie Noord-Holland vier kernprincipes:

• Resultaatgericht en uitvoerbaar
• Betaalbaar en rechtvaardig
• Draagvlak en lokale betrokkenheid
• Bijdragen aan andere provinciale opgaven

In dit kader heeft TNO de volgende vraag onderzocht: Hoe kunnen beleidsmakers en bestuurders van de provincie Noord-Holland rechtvaardigheidsprincipes inzetten om het Klimaatplan 2030 vorm te geven, en bestuurlijke en strategische afwegingen te maken? Om hier antwoord op te geven is een korte literatuurstudie uitgevoerd, zijn interviews afgenomen en is relevante casuïstiek met verdelingsvraagstukken onderzocht.

Nieuwsgierig naar de conclusies en aanbevelingen? Lees het volledige rapport.

De aanleg van zonneparken op land is de laatste jaren in Nederland enorm gegroeid. Tot en met 2018 zijn ongeveer 65 parken gerealiseerd. Bovendien staan er nog eens honderden zonneparken in de planning om de komende jaren ontwikkeld te worden.

De ervaring met ruimtelijke (energie)projecten, vooral met windturbines, leert dat omwonenden deze plannen kunnen steunen maar dat er ook weerstand kan ontstaan. Dit onderzoek draagt bij aan beter inzicht in de perceptie van burgers op zonneparken op land. Om te onderzoeken welke factoren van invloed zijn op draagvlak en publiek participatie is gebruikt gemaakt van o.a. literatuur over rechtvaardigheid op het gebied van energie.

Uit dit onderzoek blijkt o.a. dat de steun van een gemeenschap voor een zonnepark wordt beïnvloed door factoren die verder gaan dan het zogenaamde NIMBY-effect. Erkenning van de gemeenschap en aanhaken bij lokale behoeften zijn hierbij belangrijke aspecten.

Bekijk het volledige rapport 'Draagvlak, acceptatie en participatie bij zonneparken op land in Nederland'.

Het ‘Not in my Back Yard’-principe wordt vaak genoemd als één van de oorzaken van weerstand tegen zon- en windparken. Maar welke factoren liggen er ten grondslag aan deze weerstand? Hoe verhouden de bewoners zich tot de omgeving en de plek waar zij wonen?

Dit project laat zien op welke manier co-creatie in de ontwerpfase van een zonnepark kan bijdragen aan het vergroten van de acceptatie. Dit houdt in dat er is gekeken naar welke rol de deelname van bewoners speelt tijdens het ontwerpproces en hoe procedurele rechtvaardigheid daarbij wordt ervaren.

Lees het volledige rapport en de praktische tips voor participatie in multifunctionele zonneparken op basis van het onderzoek.

Windparken hebben de afgelopen jaren meermaals gezorgd voor maatschappelijke onrust. Leren van ervaringen van omwonenden bij gerealiseerde windparken kunnen helpen bij de aanpak van toekomstige initiatieven.

In dit kwantitatieve en kwalitatieve onderzoek is gekeken welke factoren bepalen hoe omwonenden (de ontwikkeling van) een windpark in hun directe leefomgeving beleven. Daarnaast biedt het inzicht in project-specifieke contextfactoren (o.a. de geschiedenis en de relaties tussen en betrokkenheid van verschillende belanghebbende partijen in het gebied) die de beleving beïnvloeden.

Voor het onderzoek is een vragenlijst gestuurd naar een steekproef van 8400 bewoners die in een straal van maximaal 3000 meter rond een windpark wonen. Daarin is gevraagd naar ervaringen voor, tijdens en na de realisatie van het windproject.

Uit het onderzoek blijkt o.a. dat bewoners die zich actief hebben beziggehouden met het realisatieproces van het windpark de distributieve rechtvaardigheid (oftewel een eerlijke verdeling van lusten en lasten) en de respectvolle en eerlijke behandeling door en responsiviteit van initiatiefnemers (een aspect van procedurele rechtvaardigheid) laag beoordelen.

Nieuwsgierig naar de verdere bevindingen en aanbevelingen? Lees het volledige rapport.

Zonneparken en windparken kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de verduurzaming van de energieopwek. De komst van dit soort projecten hebben echter impact op de leefomgeving. Via inwonerparticipatie wordt geprobeerd om omwonenden te betrekken bij deze veranderingen.

In dit onderzoek is bij acht verschillende projecten gekeken naar inwonerparticipatie in de praktijk en hoe inwoners dit ervaren. Welke kenmerken van inwonerparticipatie zorgen voor een positieve beleving van het participatieproces? En waar is ruimte voor verbetering?

In het rapport komen verschillende aspecten van procedurele en distributieve rechtvaardigheid aan bod, bijvoorbeeld in hoeverre het participatieproces aansloot op verwachtingen van omwonenden en of zij vonden dat de lusten en lasten op een eerlijke manier verdeeld zijn.

Lees het volledige rapport, inclusief uitgebreide samenvatting.

Het aantal huishoudens in Nederland met zonnepanelen is de laatste jaren fors gegroeid. Op zonnige dagen wordt er nu zo veel elektriciteit teruggeleverd dat het elektriciteitsnet het niet overal meer aan kan en er overspanning optreedt. Steeds vaker schakelen omvormers van zonnepanelen af om het net en de aangesloten apparaten te beschermen. Het betreffende huishouden kan op zo’n moment niet terugleveren, maar ook geen zelf-opgewekte stroom gebruiken.

Sommige huishoudens hebben hier vaker mee te maken dan anderen. Dit zorgt voor ongelijke situaties. Wat zijn de mogelijkheden om het afschakelen van zonnepanelen te verminderen en te zorgen voor een rechtvaardige verdeling?

In dit rapport verkennen TNO-onderzoekers zes verschillende oplossingen om de lasten rechtvaardig te verdelen.