Duurzame ICT

Digitale technologieën zijn in de loop der jaren steeds efficiënter geworden. Netwerken en apparatuur worden sneller en verbruiken relatief weinig stroom. Tegelijkertijd is ICT zo betaalbaar en breed toepasbaar geworden dat we het inmiddels overal gebruiken. En juist daarin schuilt de kern van het milieuprobleem: de ongebreidelde groei in gebruik maakt alle efficiëntiewinst ongedaan – en zorgt zelfs voor een toename van de totale impact.

Dit fenomeen staat bekend als Jevons' Paradox en vormt het grootste gevaar binnen dit complexe geheel. Inmiddels is ICT verantwoordelijk voor een flink deel van het materiaalverbruik en circa 4% van de wereldwijde CO₂-uitstoot – emissies die vergelijkbaar zijn met bijvoorbeeld de luchtvaart. Terwijl in veel sectoren de milieu-impact daalt, groeit deze in de ICT – mede door de groei van cloud, Internet of Things en artificiële intelligentie.

Het ICT-domein is technisch én organisatorisch complex. Vele partijen – leveranciers, ontwikkelaars, dienstverleners – creëren samen producten en diensten. Daardoor is het lastig om transparant inzicht te krijgen in de milieu-impact van ICT. Apparatuur wordt multifunctioneel ingezet, en de productieketens zijn vaak wereldomspannend en ondoorzichtig. Zonder dit inzicht is het moeilijk om effectieve verduurzamingsmaatregelen te nemen. Energieverbruik verminderen klinkt mooi, maar als de maatregelen zelf meer milieubelasting opleveren dan ze besparen, ontstaat een ‘waterbed-effect’ en schiet het zijn doel voorbij.

De ICT-markt wordt voor een belangrijk deel gedomineerd door grote buitenlandse spelers. In de cloudmarkt zijn het met name drie Amerikaanse bedrijven (Microsoft, Amazon en Google) die de dienst uitmaken. Voor hardware en grondstoffen zijn we sterk afhankelijk van Aziatische leveranciers. Deze dominantie beperkt onze invloed op de milieu-impact van producten en diensten. In theorie kunnen we duurzaamheidseisen stellen bij de inkoop, maar in de praktijk is die speelruimte klein. Daarmee raakt duurzaamheid ook aan een breder vraagstuk: dat van digitale autonomie en soevereiniteit.

TNO werkt actief aan gedragsverandering bij consumenten, op drie hoofdlijnen:

• Motivaties begrijpen: We onderzoeken wat mensen drijft tot intensief ICT-gebruik en ontwikkelen op basis daarvan interventies om dit gedrag te verbeteren.
• Dark patterns blootleggen: TNO ontwikkelt methodes om misleidende ontwerpkeuzes in populaire online diensten – vaak in strijd met EU-wetgeving – objectief aan te tonen.
• Digitaal welzijn versterken: We onderzoeken de impact van schermtijd op mentale gezondheid en ontwerpen digitale diensten die het welzijn ondersteunen.

Ook bedrijven lijden onder digitale overconsumptie. ICT-investeringen leveren vaak minder op dan verwacht, terwijl verouderde systemen blijven draaien. TNO ontwikkelt kaders die organisaties helpen kritisch te kijken naar hun ICT-gebruik en zich te richten op wat echt waarde toevoegt.

TNO speelt een centrale rol in de energietransitie en de bredere Twin Transition, waarbij digitale en duurzame innovaties hand in hand gaan.

We werken aan oplossingen waarmee ICT-gebruik kan worden afgestemd op de beschikbaarheid van hernieuwbare energie. Denk aan gedistribueerde datacenters die hun energievraag dynamisch afstemmen op het aanbod van het elektriciteitsnetwerk. Zo beperken we de milieu-impact structureel, in plaats van die alleen maar te verplaatsen. Daarnaast stimuleren we hergebruik van apparatuur en componenten, en ondersteunen we circulaire businessmodellen in de ICT-sector.

TNO werkt aan transparantie én optimalisatie in digitale infrastructuur.

• Transparantie: We kijken verder dan CO₂-uitstoot en nemen ook schaarse materialen en waterverbruik mee. Niet alleen hardware telt, maar vooral de digitale diensten die erop draaien. Bij TNO brengen we het energieverbruik van ICT-diensten in de hele keten in kaart, gekoppeld aan daadwerkelijk gebruik. Onze aanpak is uniek omdat we niet alleen het totaalverbruik meten, maar ook de effecten van meer of minder gebruik – de ‘elasticiteit’. Daarnaast voeren we een volledige Life Cycle Analysis (LCA) uit, inclusief productie, gebruik, end-of-life van hardware én indirecte effecten, zoals minder reizen door meer ICT-gebruik.
• Optimalisatie: Met slimme algoritmes maken we netwerk- en cloudprocessen efficiënter en beter afgestemd op het energienet. Ook ontwikkelen we koeling en warmteterugwinning die de energie-efficiëntie van datacenters direct verbeteren.

Effectieve beleidsinterventies zijn essentieel om de transitie naar duurzame IT te versnellen. TNO richt zich op strategische aanbevelingen aan beleidsmakers die technologische innovatie, milieubewustzijn en het economisch concurrentievermogen van Nederland en Europa bevorderen. En we brengen bedrijven en publieke organisaties samen zodat we in samenwerking gezamenlijke uitdagingen kunnen aanpakken.

Zo zetten we in op de ontwikkeling en operationalisering van nieuwe duurzame en collaboratieve verdien- en financieringsmodellen in de digitale sector. Zo bouwen we aan een ecosysteem waarin innovatie en duurzaamheid elkaar versterken, waarin economische kansen ontstaan voor Nederlandse bedrijven, en waarin Europa stappen zet richting digitale soevereiniteit.