Sociale innovatie: De sociale aspecten van de energietransitie

De energietransitie gaat iedereen aan en vereist een verandering in denken en handelen van mensen, bedrijven en de overheid. Elk individu heeft hierin een eigen verantwoordelijkheid. We bundelen onze expertise in gedrag, technologie en sociaal-economische aspecten om een samenhangende visie op een duurzaam energiesysteem te creëren.

Dat helpt overheden bij het ontwikkelen van adequaat beleid, bedrijven bij duurzame bedrijfsvoering en het maken van toekomstbestendige beslissingen en burgers om individueel en gezamenlijk actief bij te dragen aan de energietransitie. Sociale innovatie en burgerparticipatie zijn essentieel voor de verduurzaming van onze samenleving. We bedenken innovaties en oplossingen om samen de transitie naar een duurzame samenleving in Nederland tegen 2030/2050 te versnellen.

Wij zetten ons in voor:

• duidelijk, transparant beleid en regie van de overheid
• visie en verantwoordelijk ondernemerschap van marktpartijen
• gedragsverandering, eigen bereidheid tot verandering en initiatief van burgers

De samenwerking tussen installateurs heeft geleid tot een aanzienlijke toename in het aantal geïnstalleerde warmtepompen in Nederlandse woningen. Dankzij deze gezamenlijke inspanningen zijn er meer dan 100.000 extra warmtepompen geplaatst, wat een belangrijke bijdrage levert aan de energietransitie en de vermindering van CO2-uitstoot. Deze ontwikkeling benadrukt het belang van samenwerking in de verduurzaming van de gebouwde omgeving.

Het bereiken van nationale klimaatdoelen vereist effectief klimaat- en energiebeleid. De implementatie van dit beleid kan veranderingen in het gedrag van burgers en bedrijven vereisen. Bijvoorbeeld door woningen of bedrijfspanden te isoleren en over te stappen van gasverwarming naar een warmtenet of warmtepomp. Deze veranderingen kunnen extra financiële lasten met zich meebrengen voor sommige huishoudens, wat mogelijk weerstand kan veroorzaken en de duurzame transitie kan vertragen.

De acceptatie van beleid gericht op het tegengaan van klimaatverandering kan echter juist bijdragen aan de implementatie en uitvoering ervan. Het is daarom belangrijk dat de Rijksoverheid beleid zo vormgeeft dat het kan rekenen op actieve steun van zowel burgers als bedrijven.

In dit onderzoek onderzoeken we hoe de praktische toepassing van deze uitgangspunten bij de ontwikkeling van klimaat- en energiebeleid leidt tot een grotere acceptatie van dit beleid.

In de transitie naar duurzame energie worden bewoners in buurten geconfronteerd met de kosten van warmtenetaansluitingen. Dit onderzoek (pdf) kijkt naar de sociale, demografische, woninggerelateerde en financiële factoren die de bereidheid van eigenaar-bewoners beïnvloeden om bij te dragen. Uit het WarmingUp-programma blijkt dat gesprekken met bewoners verder moeten gaan dan alleen financiële aspecten. Een vragenlijst onder 1138 respondenten in 615 buurten toont aan dat vertrouwen in gemeentes, leeftijd en zorgen over stijgende energieprijzen cruciale factoren zijn. De resultaten bieden waardevolle inzichten voor gemeentes, energie- en warmteleveranciers en andere betrokken partijen.

Stap voor stap gaan alle woningen van het aardgas af. Een enorme opgave. Gemeenten hebben hier de regie en bewoners vervullen een cruciale rol als huiseigenaar of als huurder. Hen actief  betrekken bevordert die transitie. Samen met marktpartijen hebben we hiervoor bijvoorbeeld de BuurtWarmteWijzer ontwikkeld, een aanpak voor gemeenten en inwoners om samen op te trekken in de warmtetransitie.

Om de warmtetransitie te versnellen is een goed ingericht proces voor bewonersparticipatie cruciaal. De website energieke gemeente helpt gemeentemedewerkers die weinig tijd en/of middelen hebben met concrete handvatten voor het betrekken van bewoners en voor het creëren van intern draagvlak voor dit thema binnen de gemeente. We bundelen relevante informatie over bewonersparticipatie op één plek: uitdagingen, praktijkvoorbeelden, tips en achtergrondinformatie.

Ons land telt al ruim 700 lokale energiecoöperaties die met zon- en windparken hernieuwbare energie opwekken voor inmiddels een kleine half miljoen huishoudens. Maar de zon schijnt niet altijd en ook de wind laat zich moeilijk voorspellen. Dat vraagt niet alleen om technische oplossingen zoals energieopslag in de wijk, maar juist ook inzicht in de wensen en behoeften van de mensen zodat ze hier gebruik van maken. TNO combineert onderzoek naar publieke acceptatie, de technische mogelijkheden en bijpassende verdienmodellen van flexibele energiediensten.

Energiecommunities spelen een belangrijke rol in het versnellen van de energietransitie. We onderzoeken hoe ze proposities kunnen ontwerpen die aansluiten bij de waarden van bewoners, zoals autonomie, verbondenheid, comfort en plezier. Verder onderzoeken we waarom consumenten bepaalde energieproducten en -diensten wel of niet adopteren en hoe je hun wensen en behoeften daarin een plaats kunt geven, bijvoorbeeld in co-creatie.

Verandering van houding en gedrag speelt ook bij bedrijven en hun werknemers. Hoe richt je de productie en organisatie toekomstbestendig in. Welke overwegingen, hindernissen en kansen dienen zich aan. En hoe reageren klanten, toeleveranciers, omwonenden en aandeelhouders? Ook hier biedt TNO inzicht om de juiste keuzes en investeringsbeslissingen te nemen. Zo besparen bedrijventerreinen die meer onderling en met de omgeving zijn gaan samenwerken al veel energie. In het Europese project GEAR@SME onderzoeken we hoe dat is te realiseren in het mkb.

Zo’n 600.000 huishoudens leven in energiearmoede, vaak een combinatie van een laag inkomen, een slecht geïsoleerd huis en een hoge energierekening. Met jarenlange onderzoekservaring op dit terrein adviseren we overheden op alle niveaus hoe energiearmoede is te voorkomen. Lees hier meer over project Communitas: de energieconsument centraal.

Hoe zorgen we ervoor dat iedereen kan meedoen in de energietransitie? Lees het artikel 'Samen aan de slag in aanpak energiearmoede' om te ontdekken hoe we energiearmoede kunnen bestrijden en inclusieve oplossingen kunnen vinden.