De sociale aspecten van de energietransitie

Betrekken van burgers

Om de energietransitie te laten slagen is het essentieel om bewoners te betrekken. Inzichten in de beleving van bewoners gedurende het proces van een windpark project geeft lokale bestuurders en toekomstige windpark ontwikkelaars handvatten voor het realiseren van projecten en het vormgeven van de Regionale Energie strategieën (RES).

Bewonersparticipatie en het voorkomen van energiearmoede

De energietransitie heeft ingrijpende effecten op de directe leefomgeving van mensen. Veranderingen in de woning, wijk en omgeving zijn noodzakelijk om doelen rondom energiebesparing en opwek van duurzame energie te realiseren. Veel bewoners willen in meerdere of mindere mate invloed kunnen uitoefenen op plannen die gerelateerd zijn aan de energietransitie en zich betrokken voelen bij besluiten die hierover worden genomen.

In andere woorden, burgers willen participeren in deze plannen. Wanneer dit onzorgvuldig gebeurt, kan dit leiden tot zorgen, discussies en een verwijdering van burgers ten opzichte van initiators van projecten. Dit kan leiden tot vertraging of het niet realiseren van het project. Ook het voorkomen van energiearmoede is een belangrijk aandachtspunt. We beschikken over steeds meer kennis over de inrichting van bewonersparticipatie en het voorkomen van energiearmoede.

Platform informatie over bewonersparticipatie

Om de warmtetransitie te versnellen is een goed ingericht proces voor bewonersparticipatie cruciaal. De website energieke gemeente helpt gemeentemedewerkers die weinig tijd en/of middelen hebben met concrete handvatten voor het betrekken van bewoners en voor het creëren van intern draagvlak voor dit thema binnen de gemeente. We bundelen relevante informatie over bewonersparticipatie op één plek: uitdagingen, praktijkvoorbeelden, tips en achtergrondinformatie.

Minder consumeren

Voor versnelling van de energietransitie is ook mindering van de consumptie van energie doormiddel van vermindering van de consumptie door klimaatbelastende producten en diensten noodzakelijk.

Minder consumeren klinkt eenvoudig, maar ook als een onmogelijkheid: de consumptie van klimaatbelastende activiteiten als vliegen, autorijden en spullen kopen groeit alleen maar. De vraag is dus niet: kan het verlagen van consumptie bijdragen aan een versnelling van het verlagen van de CO2-emissies? Maar vooral: hoe kunnen we het voor elkaar krijgen?

Hierbij gaat het om het veranderen van het gedrag van consumenten, vooral door aanpassingen aan het maatschappelijke systeem waardoor het makkelijker wordt duurzaam te leven.

Ook burgers hebben rol te spelen bij systeemveranderingen. Een onderzochte optie is om consumenten een bepaalde, elk jaar dalende, hoeveelheid CO2-rechten die ze mogen uitstoten. Er blijkt wel draagvlak voor een dergelijk systeem te zijn, maar de uitvoerbaarheid is mogelijk een struikelblok.

Verhaallijnen voor bevordering draagvlak energietransitie

Er is een groeiende vraag vanuit verschillende partijen, waaronder gemeenten, regio's en koepelorganisaties, naar verhaallijnen (narratieven) die de overgang naar een duurzame samenleving beschrijven.

Deze verhalen kunnen helpen om steun te krijgen voor beleidsmaatregelen. Om de klimaatdoelen te bereiken, zal er waarschijnlijk beleid komen dat meer ingrijpt in het leven van mensen, zoals veranderingen in consumptie, zoals voorgesteld in het IBO Klimaat.

Vanuit TNO hebben we onderzoek gedaan naar deze narratieven over klimaatbeleid (pdf)  om kennis op te bouwen en de energietransitie te bevorderen.

De rol van energy communities en consumenten

Energy communities spelen een potentieel belangrijke rol in het versnellen van de energietransitie. Deze communities hebben vaak andere belangrijke doelen dan financieel winst maken.

• Hoe vormen deze communities zich?
• Welke stappen doorlopen zij in de klantreis om uiteindelijk tot realisatie te komen?
• Welke succesfactoren en knelpunten spelen een rol?

We onderzoeken hoe energy communities proposities kunnen ontwerpen en aanbieden die aansluiten bij de waarden van bewoners, zoals autonomie, verbondenheid, comfort en plezier. Daarnaast onderzoeken we vraagstukken rondom consumenten. Waarom adopteren consumenten bepaalde energieproducten en -diensten, of waarom niet? Welke behoeften en wensen adresseer je voor consumenten in nieuwe energieproducten en -diensten? En hoe ontwerp en evalueer je deze nieuwe producten en diensten met de consumenten door middel van engagement strategieën en co-creatie?

Keuzes door bedrijven

Onze studies beperken zich niet tot het gedrag van burgers en consumenten, want minstens zo belangrijk is te weten op basis waarvan bedrijven keuzes maken. Als duidelijk is wat bedrijven motiveert te kiezen voor nieuwe technologieën, kan de overheid daar gericht beleid op afstemmen. Door een gebrek aan expertise, tijd, kapitaal en ondersteuning is het bijvoorbeeld vaak lastig voor MKB’ers om energieaudits en energiebesparende maatregelen uit te voeren. Een lokale, collectieve aanpak waarin gebruik wordt gemaakt van de rol van een voor de MKB’er vertrouwde partij (de Trusted Partner) biedt dan uitkomst.

Voor de transitie van de energie-intensieve industrie is het van belang dat deze bedrijven lokaal draagvlak hebben voor de activiteiten die nodig zijn om hun bijdrage aan de klimaatdoelen te realiseren. We onderzoeken hoe omgevingsgericht werken tot gangbare praktijk kan worden gemaakt binnen deze industrie.