Pionieren met betekenis: Nederland als voortrekker in quantuminnovatie

Hoe is TNO in quantumtechnologie gerold?

“Al in 2014 zijn we begonnen met quantum. Toen waren universiteiten nog vooral aan het experimenteren uit nieuwsgierigheid en creativiteit. Bij TNO denken we altijd vanuit de toepassing. We zetten kennis om in iets wat je kunt meten, herhalen en uiteindelijk opschalen. TNO en TU Delft hebben toen de krachten gebundeld: heel intensief, met steun van ministeries en andere organisaties. Dat heeft dit onderwerp een enorme impuls gegeven. In Nederland, maar ook met internationale impact.”

Wat maakt quantum zo bijzonder?

“Het is een technologie die echt anders werkt dan wat we gewend zijn. Een quantumcomputer rekent niet alleen met nullen en enen, maar met qubits – die kunnen tegelijkertijd een nul én een één zijn. Daardoor kun je soms miljoenen keren sneller rekenen. Dat is handig voor bijvoorbeeld het optimaliseren van complexe routes, het begrijpen van eiwitstructuren of het opsporen van witwaspraktijken in enorme databanken.”

En quantum is meer dan alleen rekenen, toch?

“Zeker. Quantumcommunicatie maakt het mogelijk om berichten uit te wisselen die niet ongemerkt afgeluisterd kunnen worden. Dat is een enorme stap voor sectoren waar veiligheid cruciaal is, zoals defensie en financiële dienstverlening. En dan heb je nog quantum sensing – waarbij we de extreme gevoeligheid van quantumdeeltjes gebruiken om dingen te meten die je anders niet zou kunnen zien. Denk aan toepassingen in de chipindustrie, medicijnen of defensie.”

Quantum klinkt ingewikkeld. Hoe zorgen jullie dat het ook echt werkt?

“Quantum is inderdaad complex. Er komen allerlei disciplines bij kijken: extreem lage temperaturen, licht, magnetische straling, geïntegreerde fotonica… Bij TNO hebben we al die expertise onder één dak. Dat maakt het mogelijk om met deze nieuwe technologie te innoveren, zelfs als wij onderdelen nog maar moeilijk kunnen begrijpen.”

TNO kiest voor quantum chips die lijken op gewone computerchips?

“Quantumprocessors kun je op verschillende manieren bouwen, maar wij kiezen bewust voor materialen die deels ook gebruikt worden in gewone computerchips. Daarmee sluiten we aan op bestaande Nederlandse expertise, zoals bij universiteiten, TNO, ASML en NXP, maar ook bij de hele internationale chipindustrie die belangrijke kennis heeft om dergelijke chips op grote schaal te kunnen produceren.”

Wat is momenteel de grootste technische uitdaging?

“Opschaling. Je hebt veel qubits nodig die allemaal mee moeten werken. Dat is lastig, want ze zijn extreem gevoelig. Daarom koelen wij ze bijvoorbeeld af naar temperaturen onder één Kelvin – bijna het absolute nulpunt. Dat is een wereld van verschil met je smartphone, die nog werkt als je hem laat vallen. En dan moeten wij al die qubits nog verbinden met stroomdraadjes. Een bekende uitdaging in de chipindustrie, die voor quantum zeker niet makkelijk blijkt te zijn.”

Hoe ver zijn we eigenlijk?

“Een grote quantumcomputer in de cloud? Dat duurt nog wel vijftien jaar. Maar quantumsensoren kunnen over vijf jaar al in gebruik zijn. En er zijn nu al Nederlandse startups ontstaan uit onze samenwerking met TU Delft, zoals Orange Quantum Systems. Zij testen quantumchips – een cruciale stap richting opschaling.”

Wat is er veranderd sinds de beginjaren?

“In 2014 werkten we vooral met universiteiten en een paar Amerikaanse ‘Big Tech’ bedrijven. Nu komen er steeds meer bedrijven bij. Dat laat zien dat quantum volwassen begint te worden. We gaan door tot er een sector staat met meer bedrijven die hun eigen producten hebben. Dan kunnen wij hen ondersteunen met kennis en technologie.”

Wat is TNO’s grotere ambitie met quantum?

“Wij willen een hub creëren met bedrijvigheid. Zodat Nederland inhoudelijk bij de top blijft horen, en er economisch voordeel uit haalt. Dat betekent: zorgen dat startups die we ondersteunen, zoals Orange Quantum Systems, echt een serieuze positie in de wereld gaan innemen. Hun succes is ons succes.”

Maar de concurrentie is groot, toch?

“Zeker. Iedereen wil vooraan staan. In de Verenigde Staten en China worden miljarden geïnvesteerd. Daarom moeten we vaart blijven maken. Sneller gaan dan de rest. Want technologie is geopolitiek. Als Europa niet meedoet, weten we straks niet wat andere machtsblokken al in handen hebben. En dan kunnen we ons er ook niet tegen verweren.”

Welke kansen zie je voor Nederland?

“Nederland is goed in het bouwen van complexe machines – denk aan ASML, Besi, DAF en Philips. We hebben een sterk ecosysteem van toeleveranciers. Quantum past daar perfect bij. Bij TNO zoeken we steeds naar manieren om aan te sluiten bij juist deze Nederlandse en Europese sterktes.”

Toekomstperspectief

Als Nederland kan uitgroeien tot echte wereldspeler in quantumtechnologie, dan opent zich een toekomst waarin we niet alleen economische groei stimuleren, maar ook maatschappelijke vooruitgang versnellen. Stel je voor: een bloeiend ecosysteem van bedrijven dat wereldwijd toonaangevend is in quantumoplossingen voor logistiek, energie, en gezondheidszorg. Als we deze positie weten te veroveren, kunnen we innovatie ten dienste stellen van mensen, waarin complexe problemen sneller en slimmer worden opgelost, en waarin Nederland een gidsland wordt.

Dat is het perspectief dat Rogier Verberk voor zich ziet: een quantumtoekomst waarin economische kracht en maatschappelijke impact hand in hand gaan.