De weg naar meer autonomie in kritieke grondstoffen

Thema:
Transitie naar een duurzaam energiesysteem
Grondstoffen

Levensreddende apparaten zoals pacemakers, of het apparaat dat we elke dag het vaakst in onze handen hebben, de smartphone: ze worden allemaal geproduceerd met kritieke grondstoffen. Voor veel van deze materialen is Europa sterk afhankelijk van een handvol landen zoals China, Turkije en Zuid-Afrika. Door globale ontwikkelingen staat de leveringszekerheid onder druk. TNO ontwikkelt daarom oplossingen en strategische inzichten die onze afhankelijkheid verkleinen en de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen vergroten.

Wat zijn kritieke grondstoffen en waar worden ze voor gebruikt?

De Europese Commissie heeft momenteel 34 ‘critical raw materials’ (CRM's) aangemerkt die twee dingen gemeen hebben:

  1. Ze zijn economisch essentieel voor strategische sectoren.
  2. Er bestaat een hoog risico op leveringsproblemen. Dat komt onder andere doordat de productie slechts in enkele landen plaatsvindt én omdat de mogelijkheden om het materiaal te vervangen beperkt zijn.

Digitale technologie zoals smartphones

  • Lithium, kobalt en nikkel in batterijen
  • Gallium in chips
  • Tantaal in elektronische componenten

Gezondheidszorg

  • Titanium in pacemakers en implantaten
  • Helium voor koeling van MRI-scanners
  • Kobalt en chroom in protheses

Energietransitie

  • Zeldzame aardmetalen (neodymium, praseodymium) in permanente magneten van windturbines
  • Silicium in zonnepanelen
  • Lithium, kobalt en nikkel in batterijen

De winning en verwerking van kritieke grondstoffen zijn vaak sterk geconcentreerd in verschillende regio's wereldwijd. De verwerking van veel grondstoffen vindt hoofdzakelijk in Azië plaats. Een bepaalde grondstof wordt vaak op een beperkt aantal plekken gewonnen. De verwerking van veel grondstoffen vindt hoofdzakelijk in Azië plaats. De EU haalt bijvoorbeeld:

  • Bijna 100% van haar zware zeldzame aardmetalen uit China;
  • 98% van haar boor uit Turkije;
  • 71% van haar platina uit Zuid-Afrika.

Stijgende vraag, onzekere toevoer

De vraag naar kritieke grondstoffen stijgt door de energietransitie en digitalisering van de samenleving. Windturbines, zonnepanelen en batterijen van elektrische auto’s bevatten veel kritieke grondstoffen. Daarnaast groeit de wereldbevolking en neemt de welvaart in opkomende economieën toe.

Naast de stijgende vraag staat een toevoer die steeds onzekerder wordt. Landen zetten hun controle over kritieke grondstoffen vaker in als machtsmiddel in internationale relaties, een voorbeeld zijn de exportbeperkingen door China op materialen als germanium, scandium en verschillende zeldzame aardelementen (REE).

Overheidsinitiatieven

Nederland publiceerde de Nationale Grondstoffenstrategie (2022), die de leveringszekerheid wil vergroten door circulariteit, duurzame alternatieven en het beperken van milieu-impact.

De Europese Unie heeft gereageerd op deze uitdagingen met de Critical Raw Materials Act (CRMA). Deze verordening is in 2023 aangenomen en in 2024 in werking getreden. De CRMA stelt concrete doelen: tegen 2030 moet de EU minimaal 10% van haar kritieke grondstoffen zelf winnen, 40% binnen Europa verwerken en 25% recyclen. De CRMA beperkt ook de afhankelijkheid van een land voor levering van een specifiek materiaal tot maximaal 65 % van het totale verbruik in Europa.

Hoe TNO bijdraagt aan meer grondstoffenautonomie

Hoewel de risico's reëel zijn, heeft TNO een technologie-optimistische visie. We werken op dit moment op verschillende pijlers aan het verkleinen van de risico's, innovatieve technologieën, oplossingen en inzichten.

Nederlands Materialen Observatorium (NMO)

In opdracht van het ministerie van Economische Zaken heeft TNO het Nederlands Materialen Observatorium (NMO) opgezet. Als centraal informatieplatform brengt het NMO de waardeketens van kritieke grondstoffen systematisch in kaart en monitort het risico's in de toevoer. Het doel is om bewustzijn te creëren over beschikbaarheid en leveringszekerheid van kritieke grondstoffen bij bedrijven en beleidsmakers. Door monitoring van deze waardeketens worden risico's vroegtijdig gesignaleerd en kan de leveringszekerheid worden vergroot. De uitvoering is in handen van TNO samen met kennispartners, het bedrijfsleven en maatschappelijk middenveld.

Maximale waarde uit de ‘urban mine’

TNO werkt daarnaast aan een circulaire toekomst door kritieke materialen uit de ‘urban mine’ beter te benutten. We brengen materiaalstromen in kaart, ontwikkelen geavanceerde recyclingtechnologieën en adviseren over effectief beleid. Zo verbeteren we de inzameling en terugwinning van waardevolle grondstoffen uit onder meer batterijen, printplaten en zonnepanelen. Met onze inzichten helpen we industrie en overheid om strategische keuzes te maken en barrières te doorbreken.

Samen werken aan oplossingen

We onderzoeken reële mogelijkheden om de leveringszekerheid te verbeteren en onze grondstoffenautonomie te vergroten. Dit vereist wel een gecoördineerde aanpak van overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen.

De nieuwe Europese Critical Raw Materials Act biedt een helder kader: meer Europese productie, betere recycling, diversificatie van leveranciers. TNO helpt deze doelstellingen te realiseren met kennis, innovatie en strategisch advies.

Laat je verder inspireren

35 resultaten, getoond 1 t/m 5

Brede welvaart centraal bij beoordeling klimaatmaatregelen

Informatietype:
Insight
26 juni 2025
In haar reflectie op het ontwerp-Meerjarenprogramma 2026 van het Klimaatfonds benadrukt TNO het belang van een brede welvaartsbenadering bij klimaatmaatregelen.

Disruptieve energietechnologieën voor de toekomst in kaart gebracht

Informatietype:
Insight
18 juni 2025

Overstap warmtepomp voor 90% eengezinswoningen financieel aantrekkelijk

Informatietype:
Nieuws
11 juni 2025

Impact import hernieuwbare energie en grondstoffen op de Nederlandse industrie

Informatietype:
Insight
11 juni 2025

Duurzame transities versnellen? Kans voor de financiële sector om een belangrijke rol te spelen

Informatietype:
Insight
3 juni 2025