Gemeenten zien energiehulp als transitiebegeleider in aanpak energiearmoede

Energiearmoede blijft een urgent maatschappelijk vraagstuk dat nog steeds op de politieke agenda staat. Gemeenten zetten zich actief in om huishoudens te ondersteunen, maar lopen daarbij tegen hardnekkige structurele knelpunten aan.

Dat blijkt uit de zesde editie van de halfjaarlijkse monitor die TNO uitvoert onder gemeenten als onderdeel van het Landelijk Onderzoeksprogramma Energiearmoede dat TNO in 2022 startte.

De resultaten laten zien hoe gemeenten hun aanpak beoordelen, waar ze verbetering zien, waar ze tegen aanlopen, en welke randvoorwaarden nodig zijn om de aanpak van energiearmoede te versterken en te bestendigen.

Blijvende zorgen

Uit de antwoorden van 156 gemeentelijke beleidsmedewerkers uit 137 gemeenten blijkt dat er, ondanks zichtbare resultaten, nog altijd veel zorgen zijn over energiearmoede. Het blijft lastig om kwetsbare huishoudens goed te identificeren en effectief te bereiken.

Voor een aanzienlijk deel van woningeigenaren is de energietransitie slecht toegankelijk. Bovendien vergroten externe factoren, zoals koude winters en schommelende energieprijzen, de kwetsbaarheid van huishoudens aanzienlijk — terwijl een structureel vangnet op dit moment ontbreekt.

Doelgerichte inzet SPUK-middelen

Tegelijkertijd zien beleidsmedewerkers vooruitgang in de besteding en allocatie van de Specifieke Uitkering (SPUK) middelen voor energiearmoede. Gemeenten zetten deze middelen het vaakst in voor witgoedregelingen, energiehulp en als aanvulling op het Nationaal Isolatie Programma (NIP). Voor de nog niet uitgegeven middelen voorzien beleidsmedewerkers een soortgelijke verdeling.

Aanpak voorzetten en uitbouwen

Beleidsmedewerkers bij gemeenten willen hun lokale aanpak voortzetten en verder uitbouwen. Daarvoor hebben zij behoefte aan ondersteuning vanuit de Rijksoverheid. Met name toezegging van structurele middelen, duidelijke nationale doelstellingen, en een heldere visie vanuit het Rijk kunnen de slagkracht van gemeenten bij het aanpakken van energiearmoede aanzienlijk vergroten.

Ook pleiten gemeenten voor een stevigere inbedding van energiearmoede in bestaande programma’s voor wonen en energie, zoals in het Nationaal Isolatie Programma en in warmteprogramma’s.

Energiehulp als sociale transitiebegeleider

Energiehulp — in de vorm van fixers, coaches en adviseurs — vormt bij de meeste gemeenten een centraal onderdeel van de aanpak van energiearmoede en helpt huishoudens hun energierekening te verlagen.

Het merendeel van de beleidsmedewerkers vindt het waardevol om ook in de toekomst gebruik te (blijven) maken van energiehulp, en om de goed functionerende ecosystemen rondom de uitvoering van de lokale sociale energietransitie te behouden en verder te laten groeien.

Met het oog op de toekomst zien respondenten een belangrijke rol voor energiehulporganisaties als transitiebegeleiders met een sterke sociale component: zij informeren, motiveren en bieden praktische ondersteuning. Energiehulpen, zo blijkt uit het onderzoek, zijn een belangrijke schakel in de energietransitie.

Financieel vangnet essentieel onderdeel van de aanpak

Tot slot geven gemeentelijke beleidsmedewerkers veelvuldig aan dat woningverbetering en transitiebegeleiding alleen niet voldoende zijn: directe financiële steun moet een onvermijdelijk onderdeel zijn van de aanpak van energiearmoede. Bij oplopende energiekosten is een financiële tegemoetkoming vanuit de nationale overheid noodzakelijk, met name voor huishoudens met een minimuminkomen en andere groepen in een kwetsbare positie.

De monitor maakt deel uit van het Landelijk Onderzoeksprogramma Energiearmoede van TNO. Het programma biedt sinds 2022 inzicht in trends, uitdagingen en beleidsbehoeften rondom de aanpak van energiearmoede in Nederland.