Sterke stijging gebruik generatieve AI door overheid

In het onderzoek is gekeken naar het gebruik van GenAI door verschillende overheidsorganisaties zoals ministeries, gemeenten, provincies en agentschappen (bijvoorbeeld Rijksdienst voor ondernemend Nederland ((RVO)) en het Nationaal Archief). GenAI zijn systemen die geautomatiseerd content kunnen maken op verzoek van een gebruiker, zoals de bekende Large Language Models (LLM’s)

Toepassingen zijn vaak al onderdeel dagelijkse praktijk

Waar in 2024 veel GenAI toepassingen vermoedelijk nog in de kinderschoenen stonden, blijkt uit deze studie dat er momenteel al 37 toepassingen (46%) onderdeel zijn van de dagelijkse praktijk binnen overheidsorganisaties. Nog eens 29 zitten in de experiment fase. Gemeenten zetten de meeste GenAI toepassingen in (34), met name chatbots die ondersteunen bij informatieverwerking. Ter vergelijking, bij de centrale overheid zoals ministeries werden 5 toepassingen gevonden en bij agentschappen (bijvoorbeeld RVO) 6. De rapportage beschrijft diverse praktijkvoorbeelden van GenAI zoals de Archiefassistent van het Nationaal Archief, de chatbot Virtuele Gemeente Assistent van 25 gemeenten en de AI-assistent voor re-integratie coaches van WerkSaam Westfriesland.

Inzet vooral ter ondersteuning interne processen

Volgens de monitor gebruiken medewerkers van overheidsorganisaties zelf het merendeel van de GenAI-toepassingen (78%). Slechts 17% van de toepassingen richt zich direct op burgers en 2% op bedrijven. Dit toont aan dat GenAI vooral interne processen ondersteunt en versnelt. Overheidsorganisaties beperken steeds actiever de veiligheids- en privacyrisico’s van GenAI. Om schaduwgebruik te voorkomen, bieden zij medewerkers steeds vaker een organisatiebrede chatbot als alternatief voor openbare chatbots.

Risico’s rondom digitale afhankelijkheid

Veel van de gevonden GenAI-toepassingen vertrouwen op externe leveranciers voor modellen en infrastructuur. De meeste toepassingen draaien op modellen uit de VS, wat vragen oproept over controle, veiligheid en digitale onafhankelijkheid. Overheidsorganisaties erkennen deze afhankelijkheid en onderzoeken actief hoe zij minder afhankelijk kunnen worden van Amerikaanse leveranciers, dit maakt ook onderdeel uit van de Nederlandse Digitaliseringstrategie (NDS) binnen de prioriteit AI. Zo willen zij meer grip krijgen op data en infrastructuur.

Innoveren met GenAI is geen doel op zichzelf

Door de aandacht voor GenAI voelen overheidsorganisaties vaak druk om de technologie snel toe te passen. Zij starten veelal met GenAI om ervaring op te doen met de technologie. Daarnaast is de verwachting dat GenAI efficiëntie verhoogt en kosten bespaart. Toch is innoveren met GenAI geen doel op zich. Hoge verwachtingen en druk kunnen leiden tot een

Achtergrond

TNO voerde eerder onderzoeken uit naar het gebruik van AI door de overheid in 2019, 2021 en 2024. Dit is het eerste onderzoek gericht op het gebruik van generatieve AI.