Burgerparticipatie in de fysieke leefomgeving
De energietransitie verandert onze steden, buurten en de gebouwde omgeving ingrijpend. Hoewel technologische innovaties en beleidsmaatregelen snel evolueren, hangt het succes van deze transitie uiteindelijk af van de betrokkenheid van burgers.
Zonder brede steun en participatie kunnen energieprojecten op weerstand stuiten, vertraging oplopen of zelfs mislukken. Lokale overheden, projectontwikkelaars en beleidsmakers erkennen steeds meer dat het vroegtijdig en effectief betrekken van bewoners niet alleen wenselijk, maar cruciaal is om klimaatdoelen te halen en duurzame veranderingen in de gebouwde omgeving te realiseren.
Mensen willen inspraak in beslissingen die hun leefomgeving beïnvloeden. Maar hoe kunnen gemeenten groepen mensen betrekken en participatie?
TNO helpt stakeholders met onderzoek en praktische inzichten om participatieprocessen in de gebouwde omgeving beter vorm te geven. Met wetenschappelijk onderbouwde kennis en hulpmiddelen ondersteunen we beleidsmakers en projectontwikkelaars bij het bevorderen van open dialoog, het vergroten van vertrouwen en het creëren van inclusieve besluitvorming.
Waarom burgerparticipatie?
Burgerparticipatie binnen de energietransitie is noodzakelijk. Uit meerdere TNO onderzoeken blijkt dat een intensieve afstemming met de bewoners waardevolle inzichten oplevert. Het benutten van deze inzichten bij project- en beleidskeuzes maakt het mogelijk om rekening te houden met de lokale belangen en wensen.
Hierdoor kan de democratische legitimiteit versterkt worden. In gesprek met de omgeving ontstaat inzicht in wensen, zorgen, vragen en mogelijk weerstand. Een weloverwogen participatietraject levert inzicht in meekoppelkansen op. Door bewoners goed te vertegenwoordigen kan een open, transparant en procedureel rechtvaardig proces ontstaan.
De inzichten uit onderstaande onderzoeken geven beleidsambtenaren van verschillende overheidslagen en andere initiatiefnemers van participatieprocessen handvatten bij het opzetten van samenwerkingsverbanden met bewoners.
Participatie bij hernieuwbare energie op land
Om de nationale doelstellingen voor duurzame energie en vermindering van de CO2-uitstoot te behalen, richt Nederland zich onder andere op de productie van hernieuwbare energie op land.
Met kwalitatief en kwantitatief onderzoek verzamelen we inzichten en de manier waarop omwonenden het proces van een zonne- en windenergie project in de directe omgeving hebben ervaren. Dit draagt bij aan nieuwe inzichten voor lokale en nationale beleidsmakers en projectontwikkelaars.
Het kabinet streeft ernaar om omwonenden actief te betrekken bij de ontwikkeling van zonne- en windparken.
Uit ons onderzoek naar de vijf thema’s - beslissingsbevoegdheid, diversiteit, overleg, bekwaamheid van de initiatiefnemer en de eerlijke verdeling van lusten en lasten - blijkt welke aspecten van inwonerparticipatie bijdragen aan een positieve ervaring van zowel het proces als het uiteindelijke zonne- of windpark.
Wij onderzochten de participatie in de praktijk (pdf): de inwonerparticipatie en de beleving hiervan bij zonne- en windparken.
Aan de hand van dit onderzoek is een workshop georganiseerd met een groep beleidsmedewerkers van het Ministerie van KGG.
In dit kwantitatieve en kwalitatieve onderzoek is gekeken welke factoren bepalen hoe omwonenden (de ontwikkeling van) een windpark in hun directe leefomgeving beleven. Daarnaast biedt het inzicht in project-specifieke contextfactoren (o.a. de historie en de relaties tussen en betrokkenheid van verschillende belanghebbende partijen in het gebied) die de beleving beïnvloeden.
Voor het onderzoek (pdf) is een vragenlijst gestuurd naar een steekproef van 8400 bewoners die in een straal van maximaal 3000 meter rond een windpark wonen. De bewoners is gevraagd naar ervaringen voor, tijdens en na de realisatie van de windprojecten.
Om de ervaringen en kennis over inwonerparticipatie in de energietransitie beschikbaar te maken voor uitvoerders van participatietrajecten, is TNO gevraagd onderzoek te doen.
Sinds een aantal jaar geeft TNO inzicht in de ervaringen en ondersteuningsbehoeften van gemeenten op het gebied van inwonerparticipatie bij de ontwikkeling van wind- en zonneparken, warmte en elektriciteitsinfrastructuur. Dit wordt gedaan in een Periodiek Overzicht ‘Inwonersparticipatie Energietransitie in de Fysieke Leefomgeving’.
Zo lijken de ondersteuningsbehoeften van gemeente toe te nemen. In vergelijking met 2023, geven in 2024 tweemaal zoveel gemeenten aan behoefte te hebben aan een online handreiking over burgerparticipatie.
Daarbij gaat het informeren en bereiken van inwoners en lokale initiatieven goed. Het tekort aan arbeidscapaciteit binnen een gemeente en het betrekken van specifieke groepen blijven knelpunten. Voor meer informatie over de ontwikkeling van de ondersteuningsbehoeften van gemeente, zie de rapporten hieronder
Lees de rapporten:
Publieke perceptie van circulariteit windturbines
Windenergie is een belangrijke bron van duurzame elektriciteit in Nederland. Dankzij nieuwe oplossingen kunnen we nu ongeveer 85-90% van de windturbineonderdelen recyclen of hergebruiken.
Om te begrijpen hoe het Nederlandse publiek denkt over het recyclen van windturbines en de windturbinebladen, hebben we een eerste kwantitatief onderzoek uitgevoerd. Ook onderzochten we hiermee hoe bewust Nederlanders zijn van en steun geven aan circulaire oplossingen.
Versnelstudies
In opdracht van het ministerie van EZK heeft TNO een aantal kortlopende onderzoeken verricht naar actuele onderwerpen binnen het thema burgerparticipatie in de fysieke leefomgeving. In deze onderzoeken is de samenwerking met het NP RES, de VNG en het IPO gezocht.
Deze onderzoeken zijn in relatief korte tijd samengesteld en de onderwerpen hebben als doel om de energietransitie te versnellen. Ze geven een overzicht van de laatste kennis op basis van bronnen uit binnen- en buitenland. De NP RES, IPO en VNG gebruiken deze onderzoeken om hun achterban van regionale en lokale overheden te ondersteunen. In deze serie zijn de volgende rapportages verschenen.
Een burgerberaad is een vorm van burgerparticipatie in besluitvorming, waarbij een groep bewoners meerdere malen samenkomt om op basis van geïnformeerde discussies advies te geven aan de politiek op een bepaald beleidsvraagstuk en bijbehorende maatregelen.
In een versnelstudie zijn de lessons learned uit eerdere burgerberaden samengevat.
Een nationale burgerdialoog bestaat uit een reeks bijeenkomsten over kwesties van nationaal belang. Bewoners met verschillende opvattingen kunnen met elkaar en soms ook andere belanghebbende partijen in gesprek gaan.
In dit onderzoek zijn de ervaringen met burgerdialogen vanuit binnen- en buitenland verzameld.
Overzicht burgerparticipatielandschap
Eind 2021 heeft TNO met de methode participatie mapping een overzicht gemaakt van wat voor burgerparticipatie er plaats vindt in Nederland. Dit is gedaan voor drie verschillende thema’s; nationaal beleid, wind op land, en aardgasvrije wijken.
Uit deze steekproef blijkt dat er grote verschillen zijn tussen de thema’s. In dit onderzoek (pdf) is gekeken naar welke groepen bewoners gebruik maken van welke participatiemethoden en het burgerperspectief op deze toegepaste methoden
Participatie bij de Regionale Energie Strategieën
De Regionale Energie Strategie (RES), als één van de maatregelen uit het Klimaatakkoord, helpt om het standaard participatieproces te veranderen. De RES wordt gebruikt voor het invullen van de ruimtelijke opgave van de energietransitie met maatschappelijke betrokkenheid.
Zo kan het participatieproces voor bewoners opnieuw worden vormgegeven. Tijdens het proces van het bepalen van zoekgebieden naar het bepalen van concrete locaties voor duurzame energie projecten, wordt de ruimtelijke impact van de energietransitie steeds zichtbaarder.
Met een inspiratieplaat (pdf) en aanvullend rapport (pdf) is in opdracht van de Provincie Utrecht gekeken naar de gemeenten binnen de Utrechtse RES regio’s Amersfoort, U16 en Foodvalley.
Voor gemeenten zijn inzichten en methoden beschikbaar om de regierol bij burgerparticipatie op zich te nemen. Dit volgt uit recente nationale en internationale wetenschappelijke inzichten en praktijkmethoden.
Energy.nl het platform voor energieprofessionals
De Kenniscoalitie Energietransitie, een initiatief van TNO, brengt integrale, onafhankelijke en feitelijke kennis over de energietransitie bij elkaar. Het doel is een platform te bieden voor iedereen die zich professioneel met de energietransitie bezighoudt. Via energy.nl worden onafhankelijk onderzoek, data en tools ter beschikking gesteld.
Neem contact met ons op
-
Ruben Peuchen
Functie:Researcher-
Standplaats:Amsterdam - Radarweg
-
E-mail:E-mail Ruben
-
Laat je verder inspireren
Energiehulp goed voor het klimaat, portemonnee, gezondheid en sociaal welzijn
Kwalitatieve monitor energiearmoede: elk jaar inzicht in ervaringen en verwachtingen van bewoners
Potentieel grote bijdrage leefstijlverandering aan klimaattransitie
Brede welvaart centraal bij beoordeling klimaatmaatregelen
Gemeenten zien energiehulp als transitiebegeleider in aanpak energiearmoede
