Energiearmoede voorkomen

Uit onderzoek dat we met 7 partners deden, blijkt dat de mensen die in energiearmoede leven, bestaan uit verschillende groepen. Zoals gescheiden gezinnen, ouderen die van een minimum moeten rondkomen, of mensen met geestelijke of gezondheidsproblemen.

Binnen deze verschillende groepen zijn veel huishoudens te vinden die gemotiveerd zijn om te besparen; men wil leren en zijn of haar eigen situatie verbeteren. Er is nog genoeg advies onbekend bij die doelgroepen. Besparingen van 100 euro per jaar zijn geen uitzondering.

In ons rapport 'Energiearmoede in Nederland 2019-2023' (pdf) brachten we een overzicht van 2019 tot en met 2023 en een verdieping op onderconsumptie.

Wat is vervolgens de impact op energiearme bewoners, waardoor ze nog steeds te weinig energie gebruiken? In 2024 gingen we met bewoners in gesprek en brachten we hun ervaringen en behoeften in kaart, in het rapport 'Verhalen van mensen in energiearmoede' (pdf).

Het succes van de energietransitie hangt af van het draagvlak in de samenleving. Het is daarom niet alleen een technologische, maar ook een sociale omslag. Hoe hoog wordt de rekening? Wie gaat die betalen? En wie bepaalt dat?

Energierechtvaardigheid heeft verschillende kanten. Het gaat om burgers en of zij de extra kosten kunnen betalen. Maar ook bij bedrijven komt er een nieuwe rolverdeling. Naast de traditionele energiebedrijven kunnen lokale coöperaties of nieuwe marktpartijen energie produceren en verkopen. En dat kan alleen als de wetgever daar ruimte voor geeft.

In de halfjaarlijkse monitoring doen wij onderzoek naar de uitvoering van energiearmoedebeleid door gemeenten in het kader van het Landelijke Onderzoeksprogramma Energiearmoede dat TNO in september 2022 is gestart.

Bekijk de update met de editie van november 2024 met het rapport 'Energiearmoedebeleid bij gemeenten: voortgang, zorgen en aanhoudende onduidelijkheid' (pdf).

Naast het aantal huishoudens met energiearmoede, brengen we sinds september 2024 ook de diepte en verschillen in kaart, met de energiearmoedekloof-methode.  Lees de samenvatting (pdf) of bekijk het hele rapport 'De energiearmoedekloof in Nederland' (pdf).

Om inzicht te krijgen in het energiearmoedebeleid en effectieve steunmaatregelen voor energiearme huishoudens, onderzocht TNO zowel de wetenschappelijke als beleidskant van energiearmoede in Nederland. Daarbij keken we naar het beleid van andere Europese landen.

Beleid om energiearme huishoudens te helpen is toegenomen, maar een langetermijnstrategie ontbreekt. Zo dient verduurzaming van die woningen prioriteit te krijgen zodat ook zij meekunnen met de energietransitie en energiearmoede voorkomen kan worden.

Lees ons rapport ‘Energiearmoede de stand van zaken’ (pdf) dat tevens een kennisbasis is voor het Landelijk Onderzoeksprogramma Energiearmoede.

Uit een tweede studie van TNO blijkt dat zorgkosten van huishoudens hoger zijn naarmate de energiekwaliteit van hun huis slechter is. Deze correlatie is vooral sterk in het geval van kinderen onder de 18 die leven in een huis met een zeer lage energiekwaliteit waar de verwarming uit of laag staat.

Dit wijst niet alleen op negatieve gevolgen voor de direct betrokken huishoudens, maar ook op aanzienlijke maatschappelijke kosten. Om goed te kunnen duiden wat hier precies speelt is meer onderzoek nodig met meer gedetailleerde zorg- en gezondheidsdata en met andere methoden om eventuele causale relaties en de grootte daarvan te duiden.

De internationale gasprijs loopt sinds eind 2024 op waardoor de energietarieven in Nederland ook stijgen. TNO onderzocht de impact van stijgende energieprijzen op energiearmoede in Nederland in 2025 aan de hand van drie prijsscenario’s.

Hieruit concluderen we dat zonder aanvullende financiële steun voor huishoudens in 2025, zal volgens onze inschatting tussen de 6,6% en 7,6% van de huishoudens in Nederland te maken hebben met energiearmoede. Dit komt neer op circa 550 tot 640 duizend huishoudens.

Lees in de factsheet 'Energiearmoede in Noord-Holland' (pdf) de trends (2019 t/m 2022) inclusief de actuele inschatting van de omvang en de aard van energiearmoede in de provincie Noord-Holland van 2023.

Download ook de Excelsheet 'Energiearmoede in Noord-Holland' (pdf) met daarin de cijfers van het aantal en aandeel huishoudens dat te maken heeft met energiearmoede (volgens verschillende energiearmoede-indicatoren) per gemeente, wijk en buurt.

Lees in de factsheet 'Energiearmoede in Zuid-Holland' (pdf) de trends (2019 t/m 2022) inclusief de actuele inschatting van de omvang en aard van energiearmoede in de provincie Zuid-Holland van 2023.

Download ook de Excelsheet 'Energiearmoede in Zuid-Holland' met daarin de cijfers van het aantal en aandeel huishoudens dat te maken heeft met energiearmoede (volgens verschillende energiearmoede-indicatoren) per gemeente, wijk en buurt.

Lees in de factsheet 'Energiearmoede in Flevoland' (pdf) de trends (2019 t/m 2022) inclusief de actuele inschatting van de omvang en aard van energiearmoede in de provincie Flevoland van 2023.

Download ook de Excelsheet 'Energiearmoede in Flevoland' met daarin de cijfers van het aantal en aandeel huishoudens dat te maken heeft met energiearmoede (volgens verschillende energiearmoede-indicatoren) per gemeente, wijk en buurt.

Lees in de factsheet 'De energiearmoedekloof in de provincie Noord-Brabant' (pdf) alles over de diepte van de energiearmoede in die provincie. Ook vind je er de geografische verdeling van energiearmoede weergeven voor de hele provincie.

Dowload ook de Excelsheet die hoort bij deze factsheet. Hierin vind je informatie over de frequentie (aantal huishoudens) en diepte (energiearmoedekloof) van energiearmoedekloof voor de gehele provincie Noord-Brabant.

Lees in de factsheet 'Energiearmoede in Noord-Brabant' (pdf) de trends (2019 t/m 2022) inclusief de actuele inschatting van de omvang en aard van energiearmoede in de provincie Noord-Brabant van 2023.

Download ook de Excelsheet 'Energiearmoede in Noord-Brabant' met daarin de cijfers van het aantal en aandeel huishoudens dat te maken heeft met energiearmoede (volgens verschillende energiearmoede-indicatoren) per gemeente, wijk en buurt.

Voor het verbeteren van lokaal, regionaal en landelijk beleid onderzoeken we de effectiviteit van interventies. In Europees verband wisselen we kennis uit met andere lidstaten en delen we onderzoeksresultaten rond dit vraagstuk. Zo ontwikkelen we sociale innovaties voor de energietransitie.

Veel gemeenten helpen bewoners met energiearmoede door energiecoaches, energiefixers en energieadviseurs in te zetten. Deze experts verbeteren wooncomfort en adviseren over energiebesparing en verduurzaming.

Wij onderzochten in juni 2024 in ons rapport 'Kenmerken van effectieve energiehulp in Nederland' (pdf) hoe lokale inbedding en persoonlijke aandacht essentieel kunnen zijn voor betere leefsituaties, zoals wooncomfort en gezondheid.

Ook onderzochten we in juli 2024 de toekomstmogelijkheden voor energiehulporganisaties en hun medewerkers (pdf). Om de volgende 2 vragen te beantwoorden:

1. Wat zijn opschalingsmogelijkheden voor energiehulporganisaties?
2. Wat zijn ontwikkelmogelijkheden voor medewerkers?

In februari 2025 vervolgden we ons onderzoek met inzichten in de toekomstmogelijkheden voor energiehulporganisaties (pdf) en hun medewerkers.

Sinds de stijging van de energieprijzen gebruiken gemeenten budgetten voor de inzet van steunmaatregelen bij huishoudens om energiearmoede te voorkomen, zoals energiecoaches die advies geven, fixteams die woningen isoleren, renovaties en witgoedregelingen.

In ons onderzoek concludeerden we dat deze steunmaatregelen positieve effecten hebben (pdf) op energiearmoede gerelateerde aspecten (je leest hier de samenvatting van het onderzoek (pdf)).

Kan de energietransitie, met de overstap naar duurzame energiebronnen, een rol spelen in het verminderen van energiearmoede? Uit een verkennend onderzoek van TNO blijkt van wel. TNO onderzocht de effecten van beleidsmaatregelen op energiearmoede.

Wat zijn dan vervolgens de effecten van renovaties (pdf) op bewoners voor energiearmoede-gerelateerde aspecten? In september 2025 onderzochten we de meerwaarde van aardgasvrij wonen.

Hieruit bleek dat bewoners van aardgasvrije woningen gemiddeld € 173,- per maand bespaarden t.o.v. bewoners die nog wachten op een woningrenovatie. Ook ervaarden zij een verbeterd wooncomfort, een betere fysieke gezondheid en minder financiële zorgen.

Onderzoek naar beleid en besluitvorming helpt gemeenten om onderbouwde keuzes te maken. Waar we aan werken:

• De bredere context betrekken. Het gaat om samenhang tussen leefbaarheid in de wijk, sociale cohesie, veiligheid, financiële zekerheid en persoonlijke ontwikkeling. Zodra wijkbewoners ontdekken dat gezamenlijk energie opwekken of een collectieve warmtevoorziening loont, neemt de belangstelling vaak toe.
• Onderzoek naar nieuwe manieren van samenwerken en gemeentelijke besluitvorming bij de lokale warmtevoorziening.
• Ontwikkelen van leertrajecten voor gemeenten en lokale energiecoöperaties. Hierin wisselen zij onderling en met ons als kennispartner ervaringen uit waaruit nieuwe kennis en inzichten ontstaan.
• Met ondernemers werken aan het energieneutraal maken van bedrijventerreinen.

De energietransitie komt letterlijk achter de voordeur. Denk aan isolatie, nieuwe installaties of een ander kooktoestel. Sommige bewoners hebben zich daarin verdiept of wonen al in een duurzaam huis. Anderen zijn er nog niet mee bezig. De stappen van kennismaking en bewustwording tot het besluit om te investeren in duurzaamheid noemen we een klantreis.

We onderzoeken de klantreis en ontwikkelen samen met de markt concepten om bewoners hierin te helpen. Acceptatie van eindgebruikers zoals bewoners is hierin belangrijk. Ook zorgen andere factoren voor inbedding van duurzame technologie in de maatschappij. Daarvoor ontwikkelen we een aanpak en we helpen bedrijven.

De overheid besteedt steeds meer aandacht aan energiearmoede in Nederland. Dit is belangrijk door de recente energiecrisis, de hogere energieprijzen en om een eerlijke en inclusieve overgang naar duurzame energie te realiseren. Ons onderzoek naar het energiearmoedebeleid in Nederland en Europa (pdf) biedt een kader en geeft advies voor een lange termijn strategie om huishoudens met energiearmoede te helpen.

We spreken van vervoersarmoede als mensen bepaalde banen, voorzieningen en sociale relaties niet kunnen bereiken. Dit kan bijdragen aan werkloosheid, verslechtering van de gezondheid of sociaal isolement. Vooral huishoudens met een laag inkomen, die afhankelijk zijn van de auto, lopen in de energietransitie een verhoogd risico op vervoersarmoede. We zouden ook kunnen spreken van auto-gerelateerde energiearmoede.

Zonder verdere beleidsmaatregelen leidt dit tot grotere ongelijkheid tussen huishoudens voor wat betreft betaalbaarheid van mobiliteit en bereikbaarheid. Dit onbedoelde effect van het duurzame mobiliteitsbeleid staat in contrast met ons streven naar een inclusieve en rechtvaardige energietransitie, waarmee ook de algehele welvaart in het geding is.

Om vervoersarmoede te voorkomen, willen we weten hoe groot deze groep risico-huishoudens is, wie ze zijn en waar ze wonen. Uit de data-analyse blijkt dat tussen de 113 en 270 duizend huishoudens in Nederland een laag inkomen en hoge brandstofkosten hebben.

In deze groep zijn tussen de 73 en 175 duizend huishoudens extra kwetsbaar, omdat zij weinig financieel vermogen hebben en op een slecht bereikbare locatie voor openbaar vervoer wonen. Het exacte getal hangt af van de brandstofprijs en de gehanteerde grens voor laag inkomen. Ongeveer tweederde van de huishoudens met een risico op vervoersarmoede heeft ook te maken met energiearmoede.

In Denemarken zijn warmtenetten al breder in gebruik. We analyseerden hoe warmtenetten daar zijn geordend en hebben een overzicht gemaakt van Nederlandse en buitenlandse successen en innovaties voor een duurzame en betaalbare energietransitie. Het serieus betrekken van bewoners bevordert daarbij acceptatie en draagvlak. Lokale bewonersverenigingen spelen hierbij een belangrijke rol.

De wet- en regelgeving moet zo zijn ingericht dat nieuwe, innovatieve bedrijven dezelfde kansen krijgen als bestaande ondernemingen. Dat is nu niet altijd zo. Ook voor lokale coöperaties is toetreden tot de markt vaak lastig. Zo zijn we betrokken bij een project waarin zij samen met banken een model bedenken voor de financiering van warmtenetten van deze coöperaties.

Het aardgasvrij maken van ons land is een rigoureuze stap en onderdeel van de transitie naar een volledig duurzame energievoorziening in 2050. Wat moet er precies gebeuren, door wie en wanneer om aardgasvrije wijken grootschalig mogelijk te maken? Dat is de vraag waarover onze onderzoekers zich buigen.

Nederland kan CO2-uitstoot veel verder terugdringen dan in het Klimaatakkoord voor de totale gebouwde omgeving is afgesproken. Namelijk door nog geen tiende van de bedrijventerreinen in Nederland komend decennium energiepositief te maken. Bedrijventerreinen zijn een ondergeschoven kindje in de discussie over energiebesparing. Terwijl juist daar veel meer milieuwinst valt te behalen dan bij woningen.

TNO heeft een serious game ontwikkeld om bedrijventerreinen met ambities op het gebied van verduurzaming een stap verder te brengen. Deelnemers aan het spel zijn de ondernemers op het terrein en het resultaat is een lijst met eerste acties om een gekozen energieproject te realiseren. Speel de game over verduurzaming bedrijventerreinen.

In opdracht van de provincie Zuid-Holland voerden TNO, CBS en Erasmus MC een onderzoek uit om energiearmoede in kaart te brengen. Daarnaast brachten we in beeld gebracht hoe de Provincie Zuid-Holland hier een aanpak voor kan ontwikkelen. Dat kan door een vraaggericht programma, aangestuurd vanuit de uitvoerders in de wijk, dat ook de kans biedt om huishoudens met energiearmoede te helpen en minder kwetsbaar te maken. Download het rapport over energiearmoede in Zuid-Holland (pdf) (pdf)

De gebouwde omgeving moet in 2050 CO2-neutraal zijn. Hiervoor moeten 7 miljoen huizen en één miljoen andere gebouwen van het gas af. We ontwikkelden hiervoor de aanpak in contingenten. Daarmee kan 70 procent van de gebouwvoorraad efficiënter, goedkoper en sneller worden verduurzaamd. Hierin staat de bundeling van de vraag tot specifieke clusters van gebouwen centraal.