Energiearmoede

White paper Energiearmoede

De energietransitie kan winnaars en verliezers opleveren. TNO doet onderzoek naar een betrouwbaar, betaalbaar en duurzaam energiesysteem. Zonder specifieke inspanningen om een rechtvaardige overgang te waarborgen, zal niet iedereen er evenveel baat bij hebben. Het vergroten of bestendigen van bestaande ongelijkheid als onbedoeld gevolg van de energietransitie, kan de maatschappelijke steun voor die transitie ondermijnen.

Tot nu toe ontbreekt het Nederland aan een alomvattend kader om energiearmoede te meten, te monitoren en te bestrijden. Koen Straver Energiearmoede-expert van TNO heeft met partners een white paper geschreven over de energiearmoede problematiek, met bevindingen en inzichten uit onderzoek en het rapport over energiearmoede van TNO en partners. Daarbij bespreekt Koen Straver de drie innovatieve maatregelen om tot een effectief beleid voor een rechtvaardige energietransitie te komen.

Kijk het webinar terug

Draagvlak in de samenleving

Het succes van de transitie naar duurzame energie staat of valt bij het draagvlak dat er in de samenleving voor wordt gecreëerd. We staan daarom niet alleen voor een technologische, maar ook een sociale omslag. Hoe hoog wordt de rekening? Wie gaat die betalen? Alles hangt af van de regels van het spel. Hoe worden die geschreven? 

Energierechtvaardigheid heeft verschillende kanten. Zo gaat het om burgers: kunnen zij de extra kosten betalen? Bij bedrijven zijn er winnaars en verliezers. In de energiesector komt er een nieuwe rolverdeling: naast de traditionele energiebedrijven kunnen ook lokale coöperaties of nieuwe marktpartijen energie produceren en verkopen. Dat kan alleen als de wetgever daar ruimte voor geeft.

Lokaal, nationaal en landelijk armoedebeleid

TNO doet onderzoek naar energiearmoede en komt met aanbevelingen om dit fenomeen tegen te gaan. Naar schatting verkeren maar liefst drie kwart miljoen huishoudens in energiearmoede: ze kunnen de rekening niet betalen of moeten allerlei dingen laten om die te voldoen. Voor gemeenten organiseren we bijeenkomsten om mensen met lage inkomens te helpen hun energierekening omlaag te krijgen. We dragen kennis en nieuwe inzichten aan om gerichte maatregelen te treffen voor deze kwetsbare groepen.

Voor  het verbeteren van lokaal, regionaal en landelijk beleid onderzoeken we de effectiviteit van interventies. In Europees verband wisselen we kennis uit met andere lidstaten en delen we onderzoeksresultaten rond dit vraagstuk. Zo ontwikkelen we sociale innovaties voor de energietransitie naast technologische.

Beleid in de wijk

Onderzoek naar beleid en besluitvorming helpt gemeenten keuzes te maken met onderbouwde feiten. Daarbij betrekken we de bredere context van de samenhang tussen leefbaarheid in de wijk, sociale cohesie, veiligheid, financiële zekerheid en persoonlijke ontwikkeling. Zodra het bewoners bijvoorbeeld duidelijk wordt dat samen energie opwekken in de wijk of een collectieve warmtevoorziening loont, neemt de belangstelling vaak toe.

TNO onderzoekt nieuwe manieren van samenwerking en gemeentelijke besluitvorming bij de lokale warmtevoorziening. We ontwikkelen leertrajecten voor gemeenten en lokale energiecoöperaties. Hierin wisselen zij onderling en met TNO als kennispartner ervaringen uit waaruit nieuwe kennis en inzichten ontstaan. Verder werkt TNO met ondernemers aan het energieneutraal maken van bedrijventerreinen.

Sociale ongelijkheid

In de uitgave ‘De ethiek van de energietransitie’ buigen experts van onder meer TNO, bureau Tertium, Milieudefensie en netbeheerder Alliander zich over de vraag of de energietransitie tot nieuwe of andere vormen van sociale ongelijkheid leidt; wie winnaars en verliezers zijn en welke keuzes er zijn om ongewenste gevolgen af te wenden.

Een voorbeeld is de betrokkenheid van burgers bij voor hen vrij ingrijpende zaken als de plaatsing van een zonne- of windpark. Net als bij het aardgasvrij maken van wijken blijkt ook hier dat het goed informeren en daadwerkelijk betrekken van bewoners cruciaal is bij zulke plannen. Een andere vraag was hoe te zorgen dat mensen tijdens de transitie niet worden beperkt in hun mobiliteit en hoe de kosten gelijkwaardig zijn te verdelen.

Maatschappelijke inbedding

De energietransitie komt letterlijk achter de voordeur. Isolatie, nieuwe installaties of een ander kooktoestel betekent dat bewoners met aanpassingen te maken krijgen in hun woning. Sommigen hebben zich daar goed hierin verdiept of wonen al in een duurzaam huis. Anderen zijn daar nog helemaal niet mee bezig. Deze stappen van kennismaking en bewustwording naar het besluit om te investeren in duurzaamheid noemen we een klantreis.

TNO doet hier onderzoek naar en ontwikkelt samen met de markt concepten om bewoners in deze klantreis te helpen. Naast acceptatie door eindgebruikers zoals bewoners zijn er ook andere factoren die ervoor kunnen zorgen dat de duurzame technologieën maatschappelijk zijn ingebed. TNO ontwikkelt hiervoor een aanpak en helpt bedrijven daarbij.

Wet- en regelgeving

De wet- en regelgeving is nog lang niet toegesneden op totstandkoming van sociale en technologische innovaties die bijdragen aan de energietransitie. TNO doet onderzoek naar wet- en regelgeving en beleid, ook hoe de energiemarkt het best georganiseerd kan worden. Ondersteunen deze de energietransitie of belemmeren ze deze juist?  Vaak kan Nederland daarbij leren van ervaringen in het buitenland.

Zo hebben we geanalyseerd hoe Denemarken de warmtenetten heeft geordend en hebben we een overzicht gemaakt van Nederlandse en buitenlandse successen en innovaties die tot een duurzame en betaalbare energietransitie voor iedereen leiden. Ook hieruit blijkt dat het serieus betrekken van bewoners acceptatie en draagvlak bevordert. Lokale coöperaties van bewoners spelen hierbij een belangrijke rol.

Wet- en regelgeving dienen nieuwe, innovatieve bedrijven dezelfde kansen op de markt te geven als gevestigde ondernemingen. Dat is nu niet altijd het geval. Ook voor lokale coöperaties is de toetreding tot de markt vaak lastig. TNO is onder meer betrokken bij een project waarin zij met banken samen een model bedenken voor de financiering van warmtenetten van deze coöperaties.

Energiearmoede Projecten

Nederland aardgasvrij? Wijkaanpak motiveer bewoners

Het aardgasvrij maken van ons land is een rigoureuze stap en onderdeel van de transitie naar een volledig duurzame energievoorziening in 2050. Wat moet er precies gebeuren, door wie en wanneer om aardgasvrije wijken grootschalig mogelijk te maken? Dat is de vraag waarover onderzoekers van TNO zich buigen.

BE+

Door nog geen tiende van de bedrijventerreinen in ons land het komend decennium energiepositief te maken, is veel meer CO₂-uitstoot terug te dringen dan in het Klimaatakkoord is afgesproken voor de totale gebouwde omgeving. Bedrijventerreinen zijn een ondergeschoven kindje in de discussie over energiebesparing, terwijl juist hier veel meer milieuwinst valt te behalen dan bij woningen.

Energiearmoede in kaart voor de provincie Zuid-Holland