Weerbare jeugd en ouderschap

Weerbaarheid van de jeugd

Hoe versterken we de weerbaarheid van de jeugd? Een gezonde opvoeding geeft kinderen de mogelijkheid om zich, vanuit een veilige thuishaven, op school en daarbuiten, breed te ontwikkelen. Instellingen voor jeugd(gezondheids)zorg ondersteunen ouders bij de opvoeding. Bij TNO onderzoeken we de effectiviteit van de aangeboden hulp en bekijken we hoe de zorgketen zo efficiënt mogelijk inrichten. Daarnaast richten we ons op een aantal specifieke thema’s, zoals weerbaarheid, sociale vaardigheden, antipestbeleid, preventie en aanpak van kindermishandeling en preventieve ondersteuning bij scheiding.

Gezond opgroeien

Het grootste deel van de Nederlandse kinderen en jongeren is overwegend gelukkig en gezond, zowel geestelijk als lichamelijk. Maar dit geldt niet voor elke jeugdige. Een deel heeft last van psychosociale problemen (gedragsproblemen, psychische problematiek). Ook kunnen opvoedsituaties onder druk staan. Wij onderzoeken hoe kansrijk, veilig opgroeien en positief ouderschap in zulke situaties ondersteund kunnen worden.

• Hoe kunnen aanbieders van ondersteuning gezinnen in beeld krijgen die deze steun goed kunnen gebruiken?
• Wat zijn kansen en belemmeringen voor effectieve ondersteuning?
• Welke aanpak past voor wie?
• Wat is nodig om de beroepsprofessionals hiervoor toe te rusten?

“Bij TNO onderzoeken we de effectiviteit van de aangeboden hulp en bekijken we hoe we de zorgketen zo efficiënt mogelijk inrichten.” Minne Fekkes, senior onderzoeker bij TNO Child Health en bijzonder hoogleraar sociale vaardigheden en weerbaarheid aan de Universiteit van Amsterdam.

Vroegsignalering van psychosociale problemen

Psychosociale problemen, zoals gedrags- en emotionele problemen, komen vaak voor bij kinderen en kunnen hen ernstig belemmeren in hun functioneren. Het is daarom belangrijk om deze problemen bij kinderen in een vroeg stadium te signaleren. Dit is een taak van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ). Daarbij zijn vragenlijsten een belangrijk hulpmiddel. TNO doet onderzoek naar de signalering van psychosociale problemen en ontwikkelt instrumenten om professionals daarbij te ondersteunen.

Versterken weerbaarheid jeugd

Weerbaarheid helpt kinderen om met uitdagingen in hun leven om te gaan. En het draagt bij aan een positieve sociaal-emotionele ontwikkeling. Wij zetten ons in voor het vergroten van de weerbaarheid van kinderen van alle leeftijden (pdf). Samen met verschillende partners werken we aan de ontwikkeling en implementatie van wetenschappelijk onderbouwde interventieprogramma’s. We zorgen ervoor dat deze interventieprogramma’s aansluiten bij de behoeftes van de praktijkprofessionals die de interventies aanbieden. En bij de behoeftes van de ‘eindgebruikers’ (jeugdigen en ouders).

Advies Raad van Kinderen

Maar, wat vinden kinderen zelf eigenlijk van weerbaarheid? Wij vinden het belangrijk om de mening van kinderen hierover toe te voegen aan de wetenschappelijke analyse die we maakten voor de whitepaper. Daarom hebben we de Raad van Kinderen gevraagd om een advies over dit onderwerp. Hier is het advies over weerbaarheid door de Raad van Kinderen (pdf) uit voortgekomen.

Preventieve ondersteuning als ouders uit elkaar gaan

De hulpverleningsliteratuur categoriseert scheiding, naast het overlijden van een partner, al decennialang als de meest stressvolle levensgebeurtenis die een volwassene kan meemaken. Uit onderzoek weten we daarnaast dat de impact van scheiding ook op kinderen groot is. Deze 'scheidingskinderen' presteren gemiddeld minder goed op school, vertonen meer gedragsproblemen en scoren lager op sociaal-emotioneel vlak. TNO ontwikkelde daarom samen met inhoudelijk experts, praktijkpartners, betrokkenen uit beleid en ervaringsdeskundigen, preventieve groepstrainingen voor jonge kinderen met gescheiden ouders: Stoere Schildpadden en Dappere Dino's.

Kinderen helpen en groepsleider worden?

Wil je zelf kinderen van gescheiden ouders ondersteunen? Meld je dan aan als trainer.

Tieners en echtscheidingen

Stoere Schildpadden en Dappere Dino’s zijn gericht op jonge kinderen. Maar waaraan hebben tieners met gescheiden ouders behoefte? Tijdens ons onderzoek kwam naar voren dat ze graag in een praktisch boek lezen over alles waar ze tegenaan lopen. Sinds de Dag van de Scheiding in 2019 is voor jongeren daarom het werkboek 'Als je ouders uit elkaar gaan' beschikbaar.

Het boek 'Als je ouders uit elkaar gaan' is geschreven door TNO-onderzoekers Mariska Klein Velderman en Fieke Pannebakker. Het boek is bedoeld als bron van informatie en steun. Er staan vragen en opdrachten in. En een voorbeelddagboek dat jongeren helpt hun ervaringen en gevoelens op papier te zetten. Het boek is verkrijgbaar in de boekhandel, of via internet (ISBN 9789057125270).

Ondersteuning ouders bij scheiding

Ouders die gaan scheiden, zijn niet langer partners, maar ze blijven wel samen de ouders van de kinderen. Dit brengt extra vragen en onzekerheden met zich mee, zoals: Hoe beleven de kinderen de scheiding? Hoe kun je ze als ouder helpen wennen aan de nieuwe situatie? En hoe zorg je goed voor jezelf en voor je kinderen? Ouders hebben bij een scheiding vaak behoefte aan onderbouwde, laagdrempelige en lichte ondersteuning. Daarom ontwikkelden we de interventie ‘ScheidingsATLAS’.

ScheidingsATLAS

De training ScheidingsATLAS informeert gescheiden ouders en zet ze in hun kracht. ScheidingsATLAS biedt concrete handvatten, gericht op ondersteuning van kinderen en communicatie met de andere ouder.

Onderscheidingen en erkenningen ScheidingsATLAS

Met subsidie van ZonMw deden we onderzoek naar de ervaringen van ouders met ScheidingsATLAS. Onze onderzoekers volgden 65 deelnemers die ScheidingsATLAS online deden en 141 deelnemende ouders van 25 fysieke groepen. Ouders en groepsleiders bleken enthousiast over ScheidingsATLAS. Ouders gaven de training gemiddeld een 7,5. Ze voelden zich geïnformeerd en gesteund. De training gaf ouders nieuwe ideeën, handvatten voor ondersteuning van hun kinderen en een impuls om hiermee aan de slag te gaan. In 2021 ontving het project een Parel van ZonMw. Enkele quotes van ouders die de training volgden:

“Steun en herkenning.” “Duidelijke informatie en voorbeelden.” “Prachtig programma. Sluit goed aan bij de doelgroep.” “Het begrijpen van wat er allemaal met een kind gebeurt na een scheiding, maar ook het begrijpen van mijn ex.” “Ik vond het fijn om te kunnen reflecteren op hoe het bij ons gaat, en hoe ik graag zou willen dat het gaat. Het is prettig om daarbij handvatten te krijgen, een soort stappenplan bij het nadenken.”

Gescheiden ouders ondersteunen als groepsleider?

Wil je zelf gescheiden ouders preventief ondersteunen? Dat kan! Een paar keer per jaar organiseren we samen met het Kenniscentrum Kind en Scheiding kwalificatiegelegenheden tot ScheidingsATLAS trainer.

Meer informatie scheidingsATLAS

• Flyer: Informatie Groepsprogramma ScheidingsATLAS - Haaglanden (pdf)
• Flyer: Informatie Groepsprogramma ScheidingsATLAS - Almere eo (pdf)
• Factsheet ScheidingsATLAS (pdf)
• ScheidingsATLAS laagdrempelige training voor ouders na scheiding

Antipestbeleid

Om de weerbaarheid van kinderen te vergroten, ontwikkelen we ook anti-pestbeleid en helpen we scholen om dit in te voeren. Het resultaat is het ‘Prima anti-pestbeleid’. De lessen richten zich op het aanleren van vaardigheden om pestsituaties beter te kunnen hanteren. En op het versterken van pro-sociaal gedrag. Hierdoor worden kinderen minder snel slachtoffer en stellen ze zich sneller op als verdediger. Naast een lessenserie voor groep 1 t/m 8 bestaat de Prima-interventie uit:

• een e-learning en training voor het hele schoolpersoneel
• een monitor om pesten en risicoleerlingen in kaart te brengen
• verschillende handelingsprotocollen voor lastige pestsituaties

Kindermishandeling en andere ingrijpende gebeurtenissen

Samen met de Universiteit Leiden voerden we de Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van Kinderen en Jeugdigen uit. Een groot onderzoek waarbij we de omvang en aard van mishandeling van kinderen en jeugdigen van 0-17 jaar in Nederland in kaart brachten. Daarnaast onderzochten we wat de risico- en beschermende factoren zijn. Zo bieden we gezinnen hulp vóór ze ontsporen. Met de Augeo Jongerentaskforce onderzochten we hoeveel en welke ingrijpende gebeurtenissen, ook wel Adverse Childhood Experiences (ACE), kinderen op 11-jarige leeftijd al hebben meegemaakt, en wat het verband is met hun ervaren kwaliteit van leven. Bijna zeven honderd kinderen in groep 8 van reguliere basisscholen in Nederland deden mee aan het onderzoek. Lees hier de resultaten (pdf).

Doelgroepparticipatie

Ben je onderzoeker of ontwikkelaar? En werk je net als wij toe naar succesvolle interventies? Binnen onze projecten voor een gezonde en weerbare jeugd, werken we intensief en succesvol samen met stakeholders. Ontdek meer over een succesvolle aanpak in de Handreiking Doelgroepparticipatie (pdf). Hierin vind je handvatten om op een betekenisvolle en planmatige manier samen te werken met de doelgroep. Een goed voorbeeld waarbij gebruik is gemaakt van doelgroepparticipatie in de praktijk, is de Raad van Kinderen (pdf).