Onderzoek naar gezonder wonen langs drukke wegen

Thema:
Klimaat en luchtkwaliteit
Energie- en binnenmilieuprestaties
16 september 2024

Nederland is een van de dichtstbevolkte landen ter wereld. Dat maakt de forse woningbouwopgave die we hebben in ons land tot een grote uitdaging. Ook voor onze gezondheid. Want veel nieuwbouw is gepland in de buurt van drukke wegen waar de luchtkwaliteit te wensen over laat. Hoe kunnen we met gericht brononderzoek, slimmere ontwerpen en een betere urban planning de gezondheidsrisico’s beperken? En wat kun je als bewoner zelf direct doen voor gezondere lucht in huis? Drie luchtkwaliteitsexperts van TNO geven antwoord én zes praktische tips.

Toenemende woningbouw nabij drukke wegen

Om het woningtekort op te heffen moeten er tot 2030 een kleine miljoen woningen worden bijgebouwd. Alleen: waar? Met name in stedelijke gebieden wordt het steeds lastiger om geschikte locaties te vinden. Dat heeft als gevolg dat een groot deel van de nieuwbouw in de buurt van drukke wegen wordt gepland.

Onlangs onderzocht het platform voor onderzoeksjournalistiek Investico de nieuwbouwplannen voor ongeveer 400.000 woningen. Daaruit blijkt dat maar liefst 10 procent, dus zo’n 40.000 woningen, te dicht bij drukke wegen wordt gebouwd, waardoor de luchtkwaliteit niet aan de GGD-richtlijnen voldoet.

Zo adviseert GGD om huizen op minimaal 150 meter afstand te houden van een snelweg, minimaal 50 meter van drukke wegen buiten de bebouwde kom en minimaal 25 meter binnen de bebouwde kom.

Gemeenten moeten weliswaar voor gevoelige bestemmingen zoals scholen, kinderopvang en bejaardenhuizen rekening houden met richtlijnen die gebaseerd zijn op Europese normen voor fijnstof en stikstofoxiden, maar wetten voor woningen ontbreken.

tno_bas_henzing_edv3019_500x500 (1)

"Verkeer vormt een belangrijke bron van bepaalde schadelijke stoffen. Weliswaar worden voertuigen steeds schoner, maar je houdt altijd fijnstofemissies door slijtage van remmen en banden."

Bas Henzing

Propositiemanager klimaat en luchtkwaliteit TNO

Verkeer is een gevaarlijke vervuiler

TNO heeft een lange staat van dienst met onderzoek naar de luchtkwaliteit in Nederland. Bas Henzing, Propositiemanager klimaat en luchtkwaliteit bij TNO. “Dat doen we voor gemeentes en provincies om de luchtkwaliteit te toetsen aan de Europese grenswaarden maar vooral om het handelingsperspectief te onderzoeken. Onze onderzoeksagenda en doelstellingen zijn afgestemd met het ministerie van IenW. Daarnaast schakelen bedrijven ons in; omdat ze een rapportageplicht hebben, een incident willen laten onderzoeken, of graag willen weten wat hun uitstoot naar de omgeving is.”

Hoe is het gesteld met de luchtvervuiling langs drukke wegen? “Iedereen voelt aan dat het bouwen van woningen in de nabijheid van veel verkeer niet gezond is. Uit onze onderzoeken blijkt ook dat verkeer een belangrijke bron vormt van bepaalde schadelijke stoffen. Weliswaar worden voertuigen steeds schoner, maar je houdt altijd fijnstofemissies door slijtage van remmen en banden.”

Risico’s fijnstof lastig aan te tonen

De lucht bij drukke wegen wordt voornamelijk vervuild door stikstofdioxide (NO2), fijnstof (PM10 en PM2.5) en ultrafijnstof, de kleinste deeltjes fijnstof. Te hoge concentraties NO2 en fijnstof kunnen leiden tot longklachten, en hart- en vaatziekten kunnen erdoor verergeren. Kinderen, ouderen en mensen met een luchtwegaandoening, zoals astma zijn extra gevoelig voor stikstofdioxide.

Van fijnstof is het wat lastiger om alle gezondheidsrisico’s te bepalen, vertelt Ties Korstanje, Programmamanager fijnstof bij TNO. “Fijnstof is een verzamelnaam voor alle stoffen tot en met 10 µm. Maar dit PM10 bestaat uit miljoenen componenten die allemaal verschillende effecten hebben. De deeltjes uit verbrandingsemissies van fossiele brandstoffen zoals diesel, zijn door de World Health Organization (WHO) als kankerverwekkend geclassificeerd. Van bandenslijtage kennen we nog onvoldoende de schadelijke effecten, maar de metalen die door remslijtage in de lucht komen zijn zeker niet gezond.”

Bewoners meten mee

Bij de metingen die TNO verricht, worden ook steeds vaker bewoners van een gemeente of provincie betrokken. Bas Henzing: “Door heel Nederland zijn er verschillende projecten. Bijvoorbeeld in Noord-Holland betrekken we met het project Hollandse Luchten burgers niet alleen bij de metingen, maar we formuleren ook samen nieuwe onderzoeksvragen. Dan kan er gericht worden gemeten op een plek waar bewoners zorgen over hebben, zoals bij een vuilverbrandingsoven.

Houtstook is een ander actueel onderwerp. En in Flevoland betrekken we bijvoorbeeld scholen en scholieren bij onze metingen. Met dit zogeheten ‘community based monitoring’ hanteren we allemaal dezelfde meetmethodes en beschikt iedereen over dezelfde data, dus het is heel open en transparant. Door burgers inzicht én een stem te geven zijn ze ook vaker bereid om mee te denken over oplossingen.”

Van inzicht naar actie

De metingen die TNO verricht, al dan niet samen met bewoners, worden ook daadwerkelijk gebruikt om de luchtkwaliteit te verbeteren. Daarvoor hanteert TNO een 5-stappen aanpak voor een gezonde buitenlucht.

Bas Henzing: “We werken met luchtkwaliteitsmodellen die we kalibreren met behulp van de metingen: door ons, van burgers, lokale en landelijke meetinstanties en het RIVM. Vervolgens gaan we bronnen toekennen: welk deel is afkomstig van de industrie, van verkeer, de agrarische sector, van natuurlijke bronnen?

Ook kijken we welk deel lokaal wordt veroorzaakt, want vervuiling komt ook aangewaaid. Als we die bronnen hebben vastgesteld geven we ook concreet aan welke maatregelen je kunt nemen om de vervuiling tegen te gaan.”

pietjacobstno

"We isoleren onze woningen, maar vergeten vaak de ventilatie of een goede afzuiging voor het koken. Daar moet meer aandacht voor komen. Bijvoorbeeld door niet alleen subsidie te geven op isolatie, maar ook op ventilatiesystemen.”

Piet Jacobs

Onderzoeker binnenmilieu en energiebesparing TNO

Met deze inzichten kunnen beleidsmakers en bedrijven omgevingsfactoren beter meewegen in planologische besluitvorming. Ties Korstanje: “Zo kan een nog betere afweging worden gemaakt tussen woningbouw of kantoren langs drukke wegen. Die leefomgeving moet wat ons betreft ook gaan meewegen in het puntenstelsel voor huur, aangezien veel sociale huurwoningen langs drukke wegen worden gepland. Als de luchtkwaliteit te wensen over laat, kun je extra punten toekennen voor een goed ventilatiesysteem of andere maatregelen die het binnenklimaat verbeteren. Een aandachtspunt. ”

Werken aan betere binnenlucht

Luchtvervuiling bij de bron aanpakken blijft het belangrijkst. Maar TNO heeft ook veel kennis in huis voor een gezonder binnenluchtklimaat. Piet Jacobs is Onderzoeker binnenmilieu en energiebesparing bij TNO. “Bij alle aandacht voor duurzaamheid in woningen, is gezondheid naar de achtergrond verdwenen. Terwijl een gezond binnenklimaat essentieel is voor een duurzame woning.

We isoleren onze woningen tot ze volledig luchtdicht zijn, maar vergeten vaak de ventilatie of een goede afzuiging voor het koken. Daar moet meer aandacht voor komen. Bijvoorbeeld door niet alleen subsidie te geven op isolatie, maar ook op ventilatiesystemen.”

Een gezond gebouw begint met een gezond ontwerp. “Vaak wordt in een te laat stadium ontdekt dat het niet goed gesteld is met het binnenluchtklimaat. Maar het probleem achteraf oplossen is duur en meestal niet de beste keuze. Omdat bijvoorbeeld richtlijnen ten aanzien van effectieve kookafzuiging ontbreken, hebben we in 2022 een Programma van Eisen Gezonde Woningen opgesteld, zodat de bouwsector precies ziet aan welke prestatie-eisen voldaan moet worden om tot een gezonde woning te komen.”

Toch kun je als bewoner ook met minder ingrijpende maatregelen gezonder wonen. Piet Jacobs geeft zes praktische tips.

6 tips voor gezonde binnenlucht

“Bij een school aan de binnenring van Den Haag hebben we geadviseerd om de aanzuiging van de lucht te verplaatsen van de wegkant, naar de andere kant van het gebouw. Dat scheelde direct 30 procent in NO2 in de binnenlucht.”

“De meeste moderne woningen zijn voorzien van balansventilatie. Daar zit altijd een filter in, maar dat doet amper iets tegen fijnstof. Voor een paar tientjes plaats je een fijnstoffilter (F7/ePM1 50%) dat direct je binnenklimaat verbetert. Huurders kunnen dit aan hun verhuurder vragen.”

“Dat betekent een goede afzuiginstallatie , liefst met een afvoer naar buiten. Maar zet de afzuiging ook meteen aan als je begint met koken. En vervang regelmatig je filters, ook die van de stofzuiger. Overstappen van gas op elektrisch koken helpt ook.”

“Roken begrijpt iedereen, maar ook kaarsen verpesten de luchtkwaliteit flink.”

“Als je een bestaande woning hebt aan een drukke weg zonder balansventilatie kun je overwegen om luchtreinigers met een zogenaamd HEPA-filter te plaatsen, vooral in je woon- en slaapkamer.”

“Voor niet al te veel geld heb je goede luchtkwaliteitssensoren voor CO2, temperatuur, luchtvochtigheid en zelfs fijnstof, zodat je weet wanneer je moet ingrijpen.”

Laat je verder inspireren

43 resultaten, getoond 1 t/m 5

Stofzuigen snelweg als oplossing voor verminderen microplastics door autobanden?

Informatietype:
Insight
23 september 2024
Bandenslijtage is een belangrijke bron van microplastics. TNO en Heijmans onderzoeken oplossingen om deze vervuiling op te vangen.

Meetcampagne in Rijnmond brengt uitstoot scheepvaart in kaart

Informatietype:
Insight
12 september 2024

Nieuw onderzoek naar mogelijke ondergrens stikstofdepositie met AERIUS door UvA en TNO

Informatietype:
Nieuws
28 augustus 2024

Biodiversiteit in kaart brengen met fijnstoffilters

Informatietype:
Insight
22 mei 2024

TNO maakt luchtkwaliteit rondom vliegvelden inzichtelijk

Informatietype:
Insight
22 april 2024