Spotlights op biobased bouwmaterialen: er kan al veel, dus wie durft?

Thema:
Biobased bouwmaterialen
21 oktober 2022

Zo snel mogelijk veel extra woningen realiseren, zonder daarbij de CO2- en stikstofnormen te overschrijden. Dat is de grote uitdaging waar de Nederlandse bouwsector voor staat. Goed nieuws: de ontwikkeling van biobased bouwmaterialen zit in een stroomversnelling. Met dank aan The Exploded View Beyond Building en het daaraan gekoppelde fieldlab dat onderdeel is van het Programma Emissieloos Bouwen. TNO werkt in dit project niet alleen samen met producenten van biobased bouwmaterialen en marktpartijen, maar ook met de kunstenaars en theatermakers van Biobased Creations.

Een woning die volledig uit biobased materialen bestaat? Dat dit al mogelijk is, was vorig jaar tijdens de Dutch Design Week te zien. Daar werd voor het eerst The Exploded View Beyond Building getoond: een installatie in de vorm van een huis waar meer dan honderd pioniers hun onderzoeken en materialen voor biobased en duurzaam bouwen presenteerden. Daarna verhuisde de installatie naar de Floriade, zodat een nog groter en breder publiek de verschillende materialen van dichtbij kon bekijken en voelen.

Fieldlab voor emissieloos bouwen

Ondertussen is TNO bezig met onderzoek. De focus ligt daarbij op negen veelbelovende materialen. Dat gebeurt allemaal in een fieldlab voor emissieloos bouwen, waarbij niet alleen de makers van de geselecteerde biobased materialen zijn betrokken, maar ook een aantal marktpartijen en Biobased Creations. Die laatste partij is onderdeel van Company New Heroes, het bedrijf waarvan kunstenaar/theatermaker Lucas de Man de oprichter en CEO is. Hij was ook degene die vorig jaar aan de basis stond van de installatie met biobased materialen voor de Dutch Design Week.

Workshop video's Dutch Design Week 2022

TNO werkt in het onderzoek naar emissieloos bouwen samen met diverse producenten van duurzame materiaalstromingen die als grondstof worden ingezet in biobased bouwen. Op de Dutch Design Week leggen TNO-experts Sanne van Leeuwen en Stefan Dannel uit hoe het gebruik van biobased materialen kan worden opgeschaald. Ook presenteerden verschillende partners hun concepten en producten. Bekijk de workshop hier terug.

In Nederland werken partijen hard aan de realisatie van biobased bouwprojecten. Op de Dutch Design Week presenteerden Brabant Wonen, gemeente Amsterdam en Triodos Bank praktijkvoorbeelden van biobased bouwprojecten en vertelden ze welke rol biobased bouwen heeft in hun beleid. Bekijk de workshop hier terug.

De Nationale Milieudatabase verzamelt data van bouwproducten om de milieuprestatie op bouwniveau te berekenen. In een workshop op de Dutch Design Week gaf de organisatie een kijkje in het dataverzamelingsproces en presenteerde ze relevante inzichten voor de bouwbranche. Bekijk de workshop hier terug.

Architecten en ontwerpers van biobased bouwprojecten hebben hoge ambities. Hoe komt een biobased bouwproject van de grond? Buro Kade beantwoordde deze vraag aan de hand van een praktisch voorbeeld op de Dutch Design Week. Bekijk de workshop hier terug.

Houten gebouw van biobased bouwmaterialen

Het begon met theaterdecors

In eerste instantie klinkt dat misschien als hulp uit onverwachte hoek. Want wat hebben kunstenaars en theatermakers met biobased bouwmaterialen te maken? Diana van Bokhoven, projectleider bij Biobased Creations: “Voor onze theaterproducties maakten we vrij omvangrijke decors. Het voelde niet goed om voor zo’n tijdelijke opstelling materialen te gebruiken die slecht zijn voor het milieu. Dus besloten we zo’n vijf jaar geleden om zoveel mogelijk gebruik te maken van biobased materialen. Er ging een wereld voor ons open.

Al snel beseften we dat die nieuwe materialen prachtig én goed voor mens en natuur zijn. We merkten wel dat maar weinig mensen bekend waren met deze materialen. Via verhaal en verbeelding, zoals we dat met The Exploded View doen, willen we zowel de professionals uit de bouwketen als de ‘gewone mens’ inspireren en activeren. Samen met producenten, architecten, bouwers en onderzoekers.

Zij leveren de kennis en materialen, wij maken het aantrekkelijk en begrijpelijk voor een breed publiek. Dat doen we bijvoorbeeld door zelf kunstinstallaties met die materialen te maken, maar vooral ook door gebruik te maken van storytelling. Het viel ons namelijk op dat producenten van biobased bouwmaterialen hun verhaal vaak vanuit een technische insteek vertellen.

Ze kunnen heel goed uitleggen welke eigenschappen het materiaal heeft, isolatiewaarde bijvoorbeeld. Maar het moet niet te technisch verteld worden aan het brede publiek. Daarom richten wij ons niet alleen op het hoofd, maar ook op het hart en de onderbuik. We proberen mensen echt te raken en er zo voor te zorgen dat ze benieuwd worden naar de mogelijkheden van biobased materialen. En natuurlijk dat ze daar vervolgens ook daadwerkelijk voor gaan kiezen.”

Het gaat snel nu

Stro, leem, zeewier, hennep, bagger, versnipperde resten van paprikaplanten en mycelium (netwerk van schimmeldraden). Dat zijn de ‘ingrediënten’ die onderdeel uitmaken van de negen biobased materialen die TNO aan nader laboratoriumonderzoek onderwerpt. “Dat is nog maar een kleine selectie van wat er mogelijk is”, benadrukt Ellemieke Henquet, die namens TNO de projectleider van het project The Exploded View Beyond Building als fieldlab voor emmissieloos bouwen is. “In relatief korte tijd zijn er veel nieuwe biobased materialen op de markt gekomen. Die ontwikkeling is echt ontzettend snel gegaan.”

Een boost geven

“Het is inderdaad mooi om te zien dat er steeds meer mogelijk is op het vlak van biobased materialen”, beamen Stefan Dannel en Sanne van Leeuwen, Scientist Integrators bij TNO. Zij doen onderzoek naar de negen materialen waar het fieldlab zich momenteel op richt. “Om de gewenste CO2- en stikstofreductie te realiseren, moeten we echt alles uit de kast halen. Naast houtbouw, waar andere collega’s van TNO zich over buigen, is het belangrijk om ook al die andere biobased materialen een boost te geven en op te schalen. Dat doen we door producenten inzicht te geven in eisen, materialen mechanisch en bouwfysisch te testen in het TNO Bouwinnovatie Lab, milieuprestaties te bepalen en daarnaast te ondersteunen in de ontwikkeling van hun business model.

The Exploded View Beyond Building - Omlab geprinte bouwstenen
The Exploded View Beyond Building bestaat bijvoorbeeld uit geprinte bouwstenen

Ode aan de durvers

Hoewel de interesse in biobased materialen duidelijk groeit, heerst er onder opdrachtgevers toch nog aardig wat koudwatervrees. “Het helpt om opdrachtgevers bekend te maken met die nieuwe materialen en hen op een inspirerende manier te laten zien wat er allemaal mogelijk is. Maar dat is niet genoeg. We zullen echt het systeem moeten aanpassen”, benadrukt Van Bokhoven. “Dat begint aan de voorkant van de keten, bij de ontwerpfase van woningen. Ontwerpers spelen een niet te onderschatten rol. Als zij immers biobased bouwmaterialen in hun ontwerp meenemen, en daarbij ook duidelijk aangeven wat daarvoor nodig is, werkt dat drempelverlagend voor opdrachtgevers. Dit is dan ook een belangrijke boodschap die we vanuit het fieldlab voor emissieloos bouwen tijdens Dutch Design Week in Eindhoven verkondigen als onderdeel van de expositie van de Embassy of Circular & Biobased Building, waar we curatior van zijn.”

Dutch Design Week

Op de Dutch Design Week spraken we TNO-expert Sanne van Leeuwen en verschillende partners over de verdere verduurzaming van bouwmaterialen. Bekijk de video hieronder.

Beproeven en opschalen

Want ja, er gebeuren zeker al mooie dingen. Zo is er een samenwerking tussen infrastructuurbedrijf Van Gelder, Omlab en Waterweg. Samen kijken ze wat er qua bestrating mogelijk is met de door die bedrijven geproduceerde stenen van baggerspecie (Waterweg) en 3D-printmateriaal van een pasta die is gemaakt met reststoffen uit rioolwater (Omlab). Alle drie deze bedrijven maken ook deel uit van het fieldlab emissieloos bouwen. Hoewel het nog om een voorzichtig initiatief gaat, zijn het juist dit soort samenwerkingen van opdrachtgevers en producenten die tot de benodigde opschaling kunnen leiden.

Ondertussen in Amsterdam: experimenteel gevelsysteem op basis van biobased materialen

Zullen we samen kijken wat er bij de bouw en renovatie van kantoorpanden en woningen mogelijk is met biobased bouwmaterialen? Dat is in het kort de oproep die het InnovatieLab van de gemeente Amsterdam afgelopen voorjaar deed aan ondernemers die dit soort materialen ontwikkelen. Die oproep bracht vier deelnemers van het fieldlab Emissieloos Bouwen ertoe hun krachten te bundelen en zich aan te melden. Een van hen is Marjanne Cuypers. Als onderzoeker, biodesigner en oprichter van BlueBlocks ontwikkelt zij SeaWood: duurzaam bouwplaatmateriaal van zeewier.

Wat is het plan?

“We gaan volgend jaar op het Marineterrein in Amsterdam een gevelsysteem neerzetten dat demontabel is en volledig uit biobased materialen bestaat. Dat doet BlueBlocks samen met EXIE, producent van hennep isolatiemateriaal, en Rik Makes, die onder andere Compostboard ontwikkelt. EXIE kende weer WOODinc, die een demontabele gevelstructuur heeft ontwikkeld

Naast de nodige ondersteuning van de gemeente Amsterdam krijgen we ook hulp van Aveco de Bondt. Dat is een ontwerp-, onderzoeks- en adviesbureau dat ook aan het fieldlab Emissieloos Bouwen deelneemt. We kenden elkaar dus al goed. Dat is een enorm voordeel, want daardoor konden we verrassend snel schakelen.”

Waarom een gevelsysteem?

“Omdat we dan straks een product hebben dat direct toepasbaar is. Daarbij is het een goede manier om te onderzoeken hoe onze materialen het doen als ze samen in één systeem worden toegepast. Het project van de gemeente Amsterdam duurt het hele jaar, dus we kunnen kijken hoe het gevelsysteem zich in de vier seizoenen en bij verschillende soorten weersomstandigheden houdt. Dat is een mooie aanvulling op de laboratoriumtesten die TNO doet.”

Gebruiken jullie in die gevel alleen jullie eigen materiaal?

“De buitenkant wordt afgewerkt met hout. Dat is ook meteen het enige materiaal dat we niet zelf ontwikkelen. Maar hout is natuurlijk ook biobased, dus dat past helemaal in ons concept.”

Hoe ben je er trouwens toe gekomen om plaatmateriaal van zeewier te maken?

“Van oorsprong ben ik industrieel productontwerper. Op de Haagse Hogeschool heb ik ook een tijdje lesgegeven over circulariteit en biodesign. Vanuit die rol deed ik ook onderzoek naar nieuwe materialen. Daarbij zag ik steeds vaker biobased materialen met mooie eigenschappen voorbijkomen. Zeewier trok me het meest aan. Dat is namelijk een zeer snelgroeiend gewas, er zijn bruine zeewiersoorten die tot wel een halve meter per dag kunnen groeien. En tijdens die groei neemt het ook nog eens veel CO2 en stikstof op.

Daarbij is er op de wereld zeewater genoeg, dus zelfs bij grootschalige productie kom je nooit ruimte tekort. Toen ik vervolgens merkte dat niemand op deze manier met zeewier aan de slag ging, ben ik dat zelf maar gaan doen. Inmiddels ben ik zover dat ik plaatmateriaal kan maken waar geen lijm aan te pas komt. Volledig duurzaam dus.”

Binnenkort dus ook onderdeel van een prototype voor een volledig gevelsysteem. Wat verwacht je van dat project?

“Om echt grote stappen te kunnen zetten met biobased materialen moeten we naar een industriële productiemethode toe. Ik hoop dat ons gezamenlijke gevelproject en de hulp van Amsterdam ervoor gaat zorgen dat we straks echt een product hebben dat we als totaaloplossing in de markt kunnen zetten. En dat zich ook goed leent om op te schalen. Daarbij hoop ik vooral dat we opdrachtgevers op deze manier kunnen laten zien wat er in de praktijk al mogelijk is en dat ze daardoor sneller voor biobased bouwmaterialen kiezen.”

Laat je verder inspireren

4 resultaten, getoond 1 t/m 4

Biobased bouwen zet duurzame innovatie in beweging

Informatietype:
Insight
4 december 2024
Biobased bouwen is volop in beweging en dat is, gezien de grote verduurzamings- én bouwopgave, goed nieuws. Voor TNO is biobased bouwen een belangrijk speerpunt.

TNO en The Urban Woods zetten met primeur belangrijke stap richting bouwen met circulaire bouwmaterialen

Informatietype:
Insight
27 juni 2024

Impuls voor TNO faciliteiten voor duurzame mobiliteit, biobased bouwen en AI

Informatietype:
Nieuws
2 november 2023

Biobased bouwen

Informatietype:
Artikel
18 mei 2022