Adviesgroep economische zaken

Thema:
Duurzame ondergrond

De Adviesgroep economische zaken (TNO AGE) is een van expertisegroepen van TNO Geologische Dienst Nederland. TNO-AGE geeft wetenschappelijk inzicht en advies over verantwoord en efficiënt gebruik van de diepe ondergrond. Voor zowel beleidsmakers, toezichthouders, stakeholders als het grote publiek.

Onderzoek en advies

TNO AGE adviseert het ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG) bij het uitvoeren van de Mijnbouwwet en bij vraagstukken in de energietransitie. Hiervoor doen we onderzoek naar de mogelijkheden die de diepe ondergrond biedt in de transitie naar duurzame energie. Bijvoorbeeld het winnen van aardwarmte en het opslaan van gassen als aardgas, waterstof en kooldioxide (CO2).

Naast het ministerie van KGG werken we voor decentrale overheden en andere stakeholders in het publieke domein. Denk aan Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) en Energiebeheer Nederland (EBN). We verzamelen informatie van de industrie over hun (geplande) activiteiten en data uit onderzoeken, zoals seismiek en boringen. We werken niet voor de industrie.

Veel van onze experts hebben een wetenschappelijke achtergrond in de (petroleum)geologie, natuurkunde of geofysica. We werken veel samen met verschillende TNO-afdelingen met een breed scala aan kennis over bijvoorbeeld milieu, klimaat, bouw, bestuur, communicatie, data en informatie.

Kennisontwikkeling en informatievoorziening

Openbare rapporten, actuele informatie en data publiceren wij op NLOG. Dit is een website die TNO Geologische Dienst Nederland beheert op verzoek van het ministerie van KGG. Zo dragen we bij aan de kennisontwikkeling die nodig is om het gebruik van de ondergrond voor de huidige en toekomstige energievoorziening van Nederland te stimuleren. Ook informeren wij burgers over de ondergrond en het gebruik ervan tijdens regionale informatiebijeenkomsten.

Heb je een vraag voor onze Adviesgroep Economische Zaken? Neem contact op met Ronald van Steveninck, Researchmanager.

Olie- en gaswinning, opslag en transitie

Voor het ministerie van KGG voeren we een aantal ‘vaste’ taken uit bij de exploratie en productie van olie en gas. We verzamelen gegevens over Nederlandse gasvelden, zowel on- als offshore, en controleren de kwaliteit van die informatie. Verder volgen we nieuwe ontwikkelingen en activiteiten van de olie- en gasindustrie.

De Nederlandse ondergrond bevat meer dan 470 gasvelden en zo’n 250 daarvan zijn in productie. Jaarlijks maken we prognoses voor de Nederlandse aardgasproductie, inclusief het ‘exploratiepotentieel’. Ook actualiseren we de nationale gasreserve. Daartoe verzamelen en publiceren we de prognoses van de aardolie- en aardgasreserves van alle operators die in Nederland actief zijn in bestaande velden. Van de nog niet ontdekte velden maken we prognoses op basis van de gegevens over verwachte volumes die operators aanleveren. Lees op de website van NLOG meer over de winning van olie en gas.

De diepe ondergrond speelt een grote rol als Nederland op grote schaal duurzame energie wil gaan gebruiken. Door wind- en zonne-energie op te slaan in energiedragers als waterstof en perslucht, hebben we ook op windstille en bewolkte dagen genoeg energie beschikbaar. De ondergrond biedt ruimte in lege gasvelden, zoutcavernes en aquifers (poreuze, watervoerende gesteentelagen in de ondergrond) om andere stoffen, zoals hernieuwbare brandstof en warmte in grote hoeveelheden op te slaan. Op dit moment slaan we al grote hoeveelheden aardgas voor warmte tijdens de winter. Lees op de website van NLOG meer over ondergrondse energieopslag.

Een groot aantal van de leeggeproduceerde gasvelden op zee is technisch geschikt voor de opslag van kooldioxide (CO2). Daarmee kunnen we een significante bijdrage leveren aan het behalen van de klimaatdoelen. Lees op de website van NLOG meer over CO2-opslag.

Geothermie

Aardwarmte (geothermie) is een hernieuwbare energiebron met grote leveringszekerheid: het is er altijd. Om geothermie veilig in te zetten, moeten we het gebruik ervan afstemmen met andere activiteiten in de ondergrond. Denk aan de winning van aardgas en zout en de opslag van energie. Wij adviseren de landelijke overheid, maar ook regionale en lokale overheden hierin.

In aardlagen tussen 1,5 en 4 kilometer diepte bevindt zich water met een temperatuur van 45 tot 120 graden Celsius. Dat warme water kan dienen als energiebron die niet afhankelijk is van seizoenen of het weer. Nu al gebruiken we geothermie voor de verwarming van kassen en woningen. Maar op termijn is het ook in te zetten voor industriële processen en om elektriciteit op te wekken.

Met gedetailleerde kennis van de diepe ondergrond bieden we inzicht in de lokale mogelijkheden van geothermie. Daarbij kijken we ook naar locaties buiten het gebied van exploratie en winning van aardgas. We nemen deel aan programma’s om de kennis over het potentieel van nieuwe geothermielocaties te vergroten.

In steeds meer gemeenten in Nederland zijn partijen bezig met het opstarten van geothermie-projecten: al ongeveer een derde van de ruim 350 gemeenten heeft te maken gehad met vergunningaanvragen onder de Mijnbouwwet. Wij adviseren de lokale en regionale overheden en het ministerie van KGG bij het verstrekken van deze mijnbouwvergunningen.

TNO AGE adviseert over en doet onderzoek naar geothermie, waarbij warmte uit de ondergrond wordt gehaald op een diepte van ongeveer 3 km. TNO AGE houdt zich niet bezig met enhanced geothermal systems (EGS) of warmte- en koudeopslag (WKO). Lees op de website van NLOG meer over geothermie.

Illustratie van de ondergrond die het verschil laat zien tussen geothermie, EGS en WKO.

Illustratie van de ondergrond die het verschil laat zien tussen geothermie, EGS en WKO.

Mijnbouweffecten

Onze onderzoekers hebben gedegen kennis van aardlagen en structuren in de (diepe) ondergrond van Nederland. We zijn gespecialiseerd om modellen te maken die het ‘gedrag’ voorspellen van de ondergrond en het risico op geïnduceerde seismiciteit en bodemdaling als gevolg van mijnbouwactiviteiten.

Voor het ministerie van KGG modelleren we de bovengrondse impact van een potentiële aardbeving als gevolg van de winning van aardgas. Onder andere op basis van die informatie beslist het ministerie van KGG over de toekenning van vergunningen. Ook dragen we bij aan de ontwikkeling van kennis en protocollen om het seismisch risico (kans op een aardbeving) als gevolg van geothermie inzichtelijk te maken en te beheersen. Lees op de website van NLOG meer over geïnduceerde seismiciteit (aardbevingen veroorzaakt door menselijk handelen in de ondergrond).

Aardgaswinning veroorzaakt enige bodemdaling. Dit komt doordat diepe gesteentelagen langzaam en over een groot oppervlak tot enkele tientallen centimeters inklinken. Volgens onze berekeningen levert bodemdaling als gevolg van mijnbouwactiviteiten in de diepe ondergrond, zoals aardgaswinning, geen bovengrondse schade op. Lees op de website van NLOG meer over bodemdaling door mijnbouwactiviteiten.

Zoutwinning gebeurt in Nederland vooral op dieptes tussen 350 en 500 meter. Dit brengt risico’s op bodemdaling met zich mee. We volgen de winning van zout nauwlettend en adviseren het ministerie van KGG bij het verlenen van vergunningen voor de opsporing en winning van zout en het veilig afsluiten van cavernes. Lees op de website van NLOG meer over zoutwinning.

Naast TNO-AGE doen ook de expertisegroepen Geomodelling en Applied Geosciences van TNO Geologische Dienst Nederland onderzoek naar de oorzaken van bodemdaling.

TNO'er laat met een model zien hoe de ondergrond eruitziet.
TNO'er laat met een model zien hoe de ondergrond eruitziet.

Laat je verder inspireren

45 resultaten, getoond 1 t/m 5

Tijdmakers in beeld: Romée Kars

Informatietype:
Insight
28 november 2024
Tijdmaker en geomodeller Romée Kars is altijd al gefascineerd geweest door de grond onder onze voeten.

Innovaties in geo-energietechnologieën voor de energietransitie

Informatietype:
Insight
28 november 2024

Groei aardwarmteproductie in 2023 zeer beperkt maar wel record aantal boringen

Informatietype:
Nieuws
26 november 2024

Nieuwe boortechnologieën om de warmtetransitie te versnellen

Informatietype:
Evenement
Startdatum:
Locatie:
Online webinar

Ondergrond in 3D: een nieuwe dimensie voor geodata

Informatietype:
Insight
5 november 2024